O‘zbekiston pasportining qudrati qay darajada?

So‘nggi vaqtlarda O‘zbekiston Tashqi ishlar vaziri ko‘plab davlatlar bilan diplomatik aloqalarni yo‘lga qo‘ymoqda. Har haftada O‘zbekiston bilan aloqalarini yangi bosqichga olib chiqqan mamlakatlar soni oshib bormoqda. Bu, albatta, O‘zbekiston diplomatiyasining oldinga siljiyotganidan darak beradi. Bu qadamlarning ortidan o‘zbeklarning kelgusida xorij mamlakatlariga bo‘lajak tashriflari yana-da osonlashish ehtimoli yuqorilaydi. Keling, O‘zbekiston TIV olib borayotgan bu ishlar fonida O‘zbekiston diplomatiyasi o‘laroq o‘zbeklar uchun qanchalik sharoit yaratilayotgani, O‘zbekiston pasportining darajasi bu ishlar natijasi o‘laroq qanday ahvolda ekanligi haqida mushohada yuritamiz.

Pasportning asosiy vazifasi nima?

Bu mavzu yuzasidan fikr yuritish uchun, avvalo, oddiygina bir so‘z tushunchasini aniqlab olsak. Pasport nima, u qanday vosita? Pasport — bu hukumat tomonidan o‘z fuqarosiga beriladigan rasmiy hujjat bo‘lib, u shaxsning fuqaroligini va shaxsiy ma’lumotlarini tasdiqlaydi. U shaxsga xalqaro safar qilish va chet davlatlarga kirish imkoniyatini beradi. Pasport shaxsning kimligini va uning qaysi davlatga mansubligini aniqlaydi, shuningdek, uning xalqaro huquqiy himoyasini ta’minlaydi. Pasport asosiy vazifasi — shaxsning chet ellardagi huquqlarini himoya qilish va uning kimligini tasdiqlash. Davlatlar fuqarolariga pasport orqali chet davlatlardagi huquqiy muhofazani ta’minlaydilar.

Pasportlarning darajasini qanday aniqlash mumkin?

Pasportning darajasini belgilab beradigan omillar bir nechta bo‘lib, ularning hammasi o‘zaro bog‘liq. Umuman olganda, davlatning xalqaro maydondagi o‘rni, iqtisodiy rivojlanishi va diplomatik aloqalari pasport qiymatiga ta’sir qiladi. Biz ayni dam aynan mavjud omillarga to‘xtalganimiz ma’qul. 

Vizasiz safar qilish imkoniyatlari va o‘zaro vizalar siyosati

Bu eng muhim ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, pasportning qancha davlatlarga vizasiz yoki soddalashtirilgan viza (masalan, elektron viza yoki aeroportda viza olish) orqali kirish imkoniyati borligini ko‘rsatadi. Pasport qancha ko‘p davlatga vizasiz kirish imkonini bersa, u shuncha kuchli hisoblanadi. Henley pasporti indeksi shunga asoslanadi. Shuningdek, ko‘pincha davlatlar o‘zaro manfaatlarga asoslangan vizasiz rejimni joriy qiladilar. Agar bir davlat boshqasiga vizasiz kirish imkoni bersa, ikkinchi davlat ham xuddi shunday tartibni qo‘llashi mumkin. Bu aloqalarning sifatiga bog‘liq.

Iqtisodiy va siyosiy barqarorlik

Davlatning iqtisodiy holati va siyosiy barqarorligi pasportning qadr-qimmatini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Barqaror davlatlar fuqarolariga nisbatan boshqa davlatlar ko‘proq ishonch bildirib, vizasiz yoki yengillashtirilgan tartibda viza berishga moyil bo‘ladi.

Xavfsizlik xavotirlari va migratsiya siyosati

Har bir davlat migratsiya siyosatini va xavfsizlik masalalarini hisobga oladi. Agar davlat fuqarolari bilan bog‘liq xavfsizlik yoki migratsiya muammolari bo‘lsa, boshqa davlatlar vizasiz rejimga cheklovlar qo‘yishlari mumkin. Masalan, iqtisodiy muammolar va migratsiya bo‘yicha xavotirlar bo‘lgan davlatlar pasportiga vizalar cheklangan bo‘lishi mumkin.

Davlatning xalqaro diplomatik aloqalari hamda turizm va biznes uchun jozibadorlik

Davlatning boshqa mamlakatlar bilan olib boradigan diplomatik aloqalari muhimdir. Diplomatik hamkorliklar va kelishuvlar vizasiz rejimni kengaytirishga yordam beradi. Ko‘proq diplomatik shartnomalar va bitimlar imzolangan davlatlar pasportlari ko‘proq vizasiz safar qilish imkoniyatlarini beradi. Turistik va biznes salohiyati yuqori davlatlar boshqa davlatlar bilan yaqinroq vizasiz yoki yengillashtirilgan rejim tuzish imkoniga ega bo‘ladilar. Masalan, ko‘p turistlarni jalb qiladigan davlatlar ko‘proq vizasiz kelishuvlarni amalga oshirishga intiladilar.

Infratuzilma, transport aloqalari va qonunchilik islohotlari

Qaysi davlatga kirish yoki chiqish oson ekanligi ham pasportning qiymatiga ta’sir qiladi. Kuchli aeroportlar, transport aloqalari va migratsiya tizimlarining rivojlanganligi vizasiz kirish imkoniyatlarini yaxshilaydi. Shuningdek, davlatdagi qonunchilik tizimi va ijtimoiy siyosat ham pasportning qadr-qimmatiga ta’sir qiladi. Xalqaro hamjamiyat tomonidan qonunchilik va inson huquqlarini hurmat qiluvchi davlatlar pasportlari ko‘proq ishonchga ega bo‘ladi.

Shaxsiy ma’lumotlarning xavfsizligi

Yana bir asosiy omillardan biri bu fuqaroning shaxsiy ma’lumotlari xavfsizligidir. Pasportning xavfsizlik xususiyatlari (biometriya, himoya elementlari va elektron chiplar) ham uning kuchliligini belgilaydi. Kuchli biometrik pasportlar yoki raqamli himoya vositalari bo‘lgan pasportlar ko‘proq ishonchli deb hisoblanadi va shunga mos ravishda vizasiz rejimlar ham keng bo‘lishi mumkin.

Xalqaro maydondagi daraja

Demak, yuqorida ta’kidlaganimizdek, mamlakat pasportining darajasini va qudratini belgilab beruvchi asosiy omil — viza. Maqolamizning qolgan qisimida shu jihatga alohida urg‘u bergan holatda davom etamiz. O‘zbekiston pasportiga ega inson bugungi kunda 63 ta davlatga vizasiz kira oladi. Bu davlatlar orasida Turkiya, Rossiya, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va boshqa bir qator mamlakatlar mavjud. O‘zbekiston pasportining xalqaro miqyosdagi qudrati o‘rta darajada baholanadi.

Markaziy Osiyo

Masalaga Markaziy Osiyo miqyosida yondashadigan bo‘lsak, bu davlatlari pasportlari orasida hozirgi kunda eng qudratlisi Qozog‘iston pasporti hisoblanadi. Henley pasporti indeksiga ko‘ra, Qozog‘iston fuqarolari 2024-yilda 76 ta davlatga vizasiz safar qilish imkoniyatiga ega. Qirg‘iziston pasporti esa 64 ta davlatga vizasiz kirish imkoniyati bilan ikkinchi o‘rinda turadi, O‘zbekiston pasporti esa 63 davlat bilan uchinchi o‘rinda. Tojikiston va Turkmaniston pasportlari esa nisbatan cheklangan imkoniyatlarga ega bo‘lib, ko‘p davlatlarga vizasiz kirish imkoniyati kamroq. Quyida Markaziy Osiyo davlatlari pasportlari kuchliligi bo‘yicha qisqacha raqamlar:

1. Qozog‘iston — 76 ta davlat 
2. Qirg‘iziston — 64 ta davlat 
3. O‘zbekiston — 63 ta davlat
4. Tojikiston — 59 ta davlat 
5. Turkmaniston — 52 ta davlat 

Osiyo

Osiyo davlatlari orasida O‘zbekiston pasporti vizasiz safar qilish imkoniyatlari bo‘yicha o‘rta darajada hisoblanadi. Osiyodagi pasportlarning vizasiz safar qilish imkoniyatlari bo‘yicha top-10 davlat quyidagi ko‘rinishda:

1. Singapur — 194 ta davlat
2. Yaponiya — 193 ta davlat
3. Janubiy Koreya — 192 ta davlat
4. Malayziya — 182 ta davlat
5. Bruney — 172 ta davlat
6. Gonkong (Xitoy) — 171 ta davlat
7. Isroil — 160 ta davlat
8. Birlashgan Arab Amirliklari — 178 ta davlat
9. Tayvan — 145 ta davlat
10. Quvayt — 99 ta davlat

Bu davlatlar Osiyodagi eng qudratli pasportlarga ega, va ularning fuqarolari ko‘plab mamlakatlarga vizasiz yoki soddalashtirilgan vizalar orqali safar qilishlari mumkin.

Dunyo davlatlarining diplomatik salohiyati

Joriy yilda taqdim qilingan Henley pasporti indeksiga ko‘ra, dunyodagi eng kuchli pasportlar top-10 ro‘yxati quyidagicha:

1. Singapur — 194 ta davlat
2. Yaponiya — 193 ta davlat
3. Germaniya — 192 ta davlat
4. Italiya — 192 ta davlat
5. Ispaniya — 192 ta davlat
6. Janubiy Koreya — 192 ta davlat
7. Finlyandiya — 191 ta davlat
8. Lyuksemburg — 191 ta davlat
9. Avstriya — 191 ta davlat
10. Daniya — 191 ta davlat

O‘zbekistonning fuqarolari uchun vizasiz safar qilish imkoniyatlarini oshirish uchun mamlakat bir qator ishlarni amalga oshirishi kerak. Davlat ko‘proq mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlarini yaxshilashi va vizasiz rejim to‘g‘risidagi shartnomalarni imzolashga intilishi lozim. Buning uchun tashqi ishlar vazirligi faol muzokaralar olib borib, hamkor davlatlarga O‘zbekistonning tashqi siyosati va iqtisodiy rivojlanishi haqidagi ijobiy tasavvurini yaratishi kerak. Shuningdek, O‘zbekistonga keluvchi sayyohlar oqimini ko‘paytirish orqali ham boshqa davlatlar bilan o‘zaro vizasiz kelishuvlar tuzish imkoniyati kengayishi mumkin. Hukumat turizm infratuzilmasini rivojlantirish, reklama kampaniyalari va sayyohlik xavfsizligini ta’minlashga e’tibor qaratsa, bu vizasiz rejimning kengayishiga xizmat qiladi. Umuman, bunday omillarni sanasak, juda ko‘p. Har bir tashqi dunyo uchun tashlangan qadamlar O‘zbekistonning xalqaro maydondagi rolini kuchaytirib, davlat fuqarolari uchun ko‘proq mamlakatlarga vizasiz safar qilish imkoniyatini yaratishi mumkin.