Daromadlarining kamayishi va inflyatsiya: o'zbekistonliklarni qanday iqtisodiy prognozlar kutmoqda?

Osiyo taraqqiyot banki (OTB) O‘zbekistonning 2024 va 2025-yil uchun iqtisodiy o‘sishi prognozini pasaytirdi. Bu haqda bankning aprel oyidagi hisobotida ma’lum qilindi.

Hisobotda qayd etilishicha, O‘zbekiston iqtisodiyoti ikki yilda mos ravishda 5,5 va 5,6 foizda bo‘ladi. 2023-yilda bu 6 foizni tashkil etgan. Inflyatsiya darajasi esa 2024-yilda 10 foizni, bir yildan keyin esa 9,5 foizda bo‘lishi kutilmoqda.

Qaysi sohalarda o‘sish zaiflashadi?

O‘zbekistonda 2023-yilda sanoat va qishloq xo‘jaligida o‘sish sur’ati tezlashgandi. Qattiq pul-kredit siyosati va asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini soliqdan ozod qilish bilan inflyatsiya sekinlashgan.

O‘sish 2024-yilda sekinlashishi va 2025-yilda biroz ko‘tarilishi prognoz qilinmoqda, chunki yuqori tartibga solinadigan narxlar uy xo‘jaliklarining daromadlari o‘sishini cheklaydi va talabni kamaytiradi.

Prognozlarga ko‘ra, o‘sish, ayniqsa, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligida zaiflashadi, chunki boshqariladigan narxlarning oshishi real ichki talabning o‘sishini cheklaydi. 2024-yilda u 5,5 foizgacha sekinlashadi, keyin 2025-yilda 5,6 foizgacha ko‘tariladi.

Ta‘minot tomonidan xizmatlarning o‘sishi oziq-ovqat, turar joy va transport xizmatlariga talabning pasayishi bilan har ikki yilda 5,5 foizgacha sekinlashishi kutilmoqda.

Qishloq xo‘jaligidagi vaziyat

Paxta va g‘alla sug‘orishda suv tanqisligi kutilayotgani sababli qishloq xo‘jaligidagi o‘sish har ikki yilda 3,5 foizgacha sekinlashishi prognoz qilingan.

Qurilishda o’sish 6 foizgacha sekinlashishi mumkin. Bu uy-joy qurilishi, mahalliy infratuzilma va ishlab chiqarish korxonalarini modernizatsiya qilishning sekinroq kengayishini aks ettiradi.

Oziq-ovqat va to‘qimachilik mahsulotlariga tashqi talab hamda tog‘-kon sanoatida ichki talabning o‘sishi sanoat o‘sishini 2024-yilda 6 foizga, 2025-yilda esa 6,3 foizga ko‘tarishi kutilmoqda.

Talab tomonida xususiy iste’mol va investitsiyalar o‘sishi sekinlashadi

2024 va 2025-yillarda energiya uchun ichki narxlarni oshirish bilan bog‘liq davom etayotgan tarkibiy islohotlar uy xo‘jaliklarining real daromadlari o‘sishini qisqartirishi mumkin. 

Bu davlat ish haqi va pensiyalarni inflyatsiya darajasida ushlab turish uchun rejalashtirilgan davriy tuzatishlarga qaramay, talabni va shaxsiy iste’molning mo‘tadil o‘sishini 2024-yilda 5 va 2025-yilda 5,3 foizgacha pasaytiradi.

Bundan tashqari, tijorat banklari iqtisodiyotni kreditlashning tez o‘sishini sekinlashtirish uchun iste’mol kreditlari va ipoteka kreditlarini cheklashlari kutilmoqda.

Inflyatsiya darajasi qanday bo‘ladi?

Qattiq pul-kredit siyosati davom etayotganiga qaramay, inflyatsiya unchalik o‘zgarmasligi taxmin qilinmoqda, chunki energetika sohasidagi tarkibiy islohotlar ma’muriy narxlarni oshiradi. Yillik inflyatsiya 2024-yil yanvar oyida o‘tgan yilgi 12,1 foizdan 9,1 foizgacha sekinlashdi, chunki Markaziy bank siyosat stavkasini 14 foizda saqlab qoldi.

Inflyatsiya 2024-yilda 10,0 foiz darajasida saqlanib qolishi va 2025-yilda atigi 9,5 foizgacha mo‘tadil bo‘lishi kutilmoqda, bu 2023-yil oktyabr oyida energiya narxlarining o‘sishining kechikkan taʼsirini bildiradi. 2024 va 2025-yillarda ichki energiya narxlarining oshishi kutilmoqda.

Kredit o‘sishini sekinlashtirish orqali inflyatsiya bosimini cheklash uchun tijorat banklari mikrokreditlar va iste’mol kreditlarini, shu jumladan avtokreditlarni cheklashni davom ettirishi mumkin.

Iqtisodiy o‘sishdagi xavflar

Mehnat muhojirlari, oziq-ovqat va to‘qimachilik eksporti uchun asosiy yo‘nalish bo‘lgan Rossiya iqtisodiyotining sekinlashishi O‘zbekistonning qayta ishlangan oziq-ovqat va kiyim-kechak mahsulotlariga, shuningdek, muhojirlariga tashqi talabni zaiflashtiradi.

Pul o‘tkazmalari oqimining pasayishi uy xo‘jaliklari daromadlarini kamaytiradi, shaxsiy iste’mol o‘sishini sekinlashtiradi. Tashqi moliyaviy shart-sharoitlarni kuchaytirish investitsiya loyihalari va tadbirkorlik faoliyati uchun tashqi qarzlar xarajatlarini yanada oshiradi.

Davlat korxonalarining shartli majburiyatlarining oshishi, davlat-xususiy sheriklikning kengayishi va iqlim o‘zgarishi ham iqtisodiy o‘sish va moliyaviy barqarorlikka xavf tug‘dirishi mumkin.

Kavkaz va Markaziy Osiyo davlatlarida iqtisodiy o‘sish va inflyatsiya darajalari quyidagicha: 

Kelgusi yillarda o‘sishni ta‘minlash uchun mintaqa tashqi ta’sirlarga nisbatan ko'proq chidamlilikni oshirishi, shuningdek, o‘sib borayotgan ichki iste‘mol va investitsiyalarni pul-kredit va fiskal siyosatni qattiqlashtirish bilan muvozanatlashi kerak.

Bundan tashqari, Janubiy Kavkazda iqtisodiy pasayish aholining qarishi va tibbiy xizmat sifati, Markaziy Osiyoda esa ortib borayotgan ekologik xavf va iqlim o‘zgarishi bilan kuchaymoqda. Umuman olganda, inson kapitali va yashil iqtisodiyotga o'tishga investitsiyalar mintaqaning o‘sishda davom etishi uchun muhim bo‘lib qoladi.