Yaqin 5 yilda qaysi kasblar yo‘qolishi mumkin?

Tasavvur qiling, bugun siz ishlayotgan kasb 5–7 yil ichida butunlay yo‘qolib ketishi mumkin. Hozircha bu sezilmasligi mumkin, ammo texnologiyalar tinimsiz rivojlanar ekan, ish bozori ham o‘zgarib boraveradi. Kecha barqaror bo‘lib ko‘ringan ishlar bugun xavf ostida, ertaga esa tarixga aylanishi mumkin. Xo‘sh, sizning kasbingiz qanchalik xavfsiz? Qaysi ishlar yaqin yillarda yo‘qoladi va o‘rniga nimalar paydo bo‘ladi? 

Millionlab ish o‘rinlari yo‘qoladi

Jahon iqtisodiy forumi prognozlariga ko‘ra, 2030-yilga kelib qariyb 92 million ish o‘rni yo‘qoladi. Bu hozirgi ishlarning taxminan sakkiz foizini tashkil qiladi.

Tadqiqotchilarning aytishicha, sun’iy intellekt va avtomatlashtirish jarayoni ayniqsa tez ketmoqda. Masalan, McKinsey Global Institute hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin besh yil ichida AQSh va Yevropada millionlab odamlar ishini yo‘qotishi mumkin. Natijada ko‘plab mutaxassislar kasbini o‘zgartirishga majbur bo‘ladi.

Albatta, bularni o‘ylash biroz qo‘rqinchli tuyulishi mumkin. Axir juda qisqa vaqt ichida shuncha narsa o‘zgaradi. Lekin bu jarayonning ijobiy tomoni ham bor. Eski ishlar yo‘qolayotgan bo‘lsa, ularning o‘rniga butunlay yangi kasblar paydo bo‘ladi. Hatto bugun nomini ham bilmagan, tasavvur ham qilmagan ishlar yaratiladi.

Ma’lumotlarga ko‘ra, 2030-yilga borib 170 millionta yangi ish o‘rni paydo bo‘ladi. Bu bugungi bandlikning qariyb o‘n to‘rt foiziga teng. Bunday o‘zgarishlarga iqtisodiyotdagi siljishlar, bozor talablari, toza energiyaga bo‘lgan e’tibor va sun’iy intellekt texnologiyalarining rivoji sabab bo‘lmoqda. Shu bilan birga, yangi bilim va ko‘nikmalarga ehtiyoj ham keskin ortadi.

Bir paytlar “Sun’iy intellekt bo‘yicha bosh mutaxassis” degan kasb bo‘lishi haqida hech kim o‘ylamagan edi. Bugun esa bunday kasblar odatiy holga aylanib boryapti. Shu sabab hozir ko‘pchilikni bir savol o‘ylantirmoqda: Qaysi kasblar asta-sekin yo‘qolyapti va kelajakda kerak bo‘ladigan ishlarga qanday tayyorlanish lozim?

2023-yilgacha eskiradigan kasblar nomi

McKinsey tadqiqotiga ko‘ra, yaqin yillarda yo‘qolib ketish xavfi eng yuqori bo‘lgan kasblar asosan oldindan taxmin qilish oson va takroriy ish turlaridir. Bundan tashqari, ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash bilan bog‘liq faoliyatlar ham mashinalar tomonidan tezroq va samaraliroq bajarilmoqda.

Hisobotda ta’kidlanishicha, bu jarayon katta miqdordagi ishchi kuchining qisqarishiga olib kelishi mumkin. Masalan, ipoteka rasmiylashtiruvchi, yurist yordamchilari, buxgalteriya va ofis ichidagi hujjat aylanishi bilan bog‘liq operatsiyalar shular jumlasidan.

Yaqin 5 yil ichida yo‘qoladigan kasblar

• Pochta xodimlari
• Bank kassirlari va shunga o‘xshash xodimlar
• Ma’lumot kiritish bilan shug‘ullanuvchi xodimlar
• Do‘kon kassirlari va chipta sotuvchilari
• Ma’muriy yordamchilar va rahbar kotiblari
• Bosmaxona va chop etish bilan bog‘liq ishchilar
• Buxgalteriya, hisob-kitob va ish haqi bo‘yicha xodimlar
• Ombor hisobi va mahsulotlar hisobini yurituvchi xodimlar
• Transport xizmati xodimlari va konduktorlar
• Uyma-uy savdo qiluvchilar, gazeta sotuvchilar va ko‘cha savdogarlari
• Grafik dizaynerlar
• Sug‘urta da’volarini tekshiruvchi va baholovchi mutaxassislar
• Yuridik xodimlar (mansabdor shaxslar)
• Yuridik kotiblar
• Telemarketologlar
• Boshlang‘ich IT qo‘llab-quvvatlash xodimlari
• Konveyer (yig‘ish liniyasi) ishchilari
• Stanok va uskunalar operatorlari
• Omborlarda yuk tanlash va ko‘chirish bilan shug‘ullanuvchi ishchilar
• Sug‘urta xavflarini baholovchi mutaxassislar (anderrayterlar)
• Sayohat agentlari

Ushbu ro‘yxat Jahon iqtisodiy forumi, LinkedIn hamda London Bank va Texnologiya instituti kabi nufuzli manbalar ma’lumotlari asosida tuzilgan.

Yangi ko‘nikmalarni o‘rganish orqali kelajakka moslashish

Agar siz yo‘qolish arafasida bo‘lgan sohalardan birida ishlayotgan bo‘lsangiz, 2030-yilga borib ortda qolib ketmaslik uchun bugundan harakat qilish kerak. Eng avvalo, bozor qayerga qarab ketayotganini tushunish muhim. Qaysi kasblarga talab oshyapti, qaysi ko‘nikmalar kerak bo‘lyapti — bularni bilish uchun ish bozori haqidagi hisobotlarni kuzatib borish foydali. Bugun sun’iy intellektni tushunish, ma’lumotlar bilan ishlash, raqamli marketing, foydalanuvchi tajribasi, tanqidiy fikrlash va muammo yechish kabi ko‘nikmalar tobora muhim bo‘lib boryapti. Shularni asta-sekin o‘rganish kelajakda katta ustunlik beradi.

Shu bilan birga, o‘zingizni faqat bitta lavozim bilan bog‘lab qo‘ymasligingiz kerak. Ish beruvchilar ko‘pincha kasb nomiga emas, natijaga qaraydi. Jarayonlarni yaxshilash, jamoa bilan ishlash, ishni soddalashtirish yoki raqamli vositalarni qo‘llash kabi ko‘nikmalar ko‘plab sohalarda kerak bo‘ladi. Tajribangizni aynan shunday umumiy va foydali jihatlar orqali ko‘rsatish muhim. Qaysi ishda qanday natijaga erishganingizni aniq misollar bilan ayta olish ham katta yutuq.

Yana bir muhim masala — faqat bitta ishga suyanib qolmaslik. Agar yagona daromad manbai ish joyingiz bo‘lsa, har qanday o‘zgarish juda og‘riqli bo‘lishi mumkin. Shu sabab qo‘shimcha imkoniyatlar haqida oldindan o‘ylash foydali. Bu albatta ikki-uchta ishda ishlash degani emas. Frilanserlik qilish, kichik qo‘shimcha daromad topish, passiv daromad manbalarini yaratish yoki kichik oilaviy biznes boshlash ham yetarli bo‘lishi mumkin.

Unutmang! Kelajakdan qo‘rqish emas, unga moslashish kerak. Bugun o‘rganilgan yangi ko‘nikmalar, to‘plangan tajriba va yaratilgan muqobil imkoniyatlar ertaga sizni ishonch bilan oldinga olib chiqadi.