O‘zbekistonning kambag'al bolalari: ularni nima qutqaradi?

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi UNICEF bilan birgalikda O‘zbekistondagi bolalarning monetar kambag‘alligi darajasini baholadi. Tadqiqotda ijtimoiy himoya tizimining kambag‘allik darajasiga ta’siri tahlil qilindi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, ijtimoiy nafaqalar bo‘lmasa, mamlakatda bolalar kambag‘alligi darajasi 1,6 baravar oshadi.

Bu qanday hisoblangan?

Bolalarning kambag‘allik darajasi Statistika agentligi tomonidan Jahon banki bilan hamkorlikda o‘tkazilgan uy xo‘jaliklari byudjeti o‘rganish ma’lumotlari asosida hisoblab chiqilgan.

2021-yilda o‘tkazilgan so‘rovda 10 ming xonadon ishtirok etgan bo‘lsa, 2023-yilda mamlakat bo‘ylab 16 mingdan ortiq oila o‘rganildi.

O‘zbekistonda uch yil ichida bolalar kambag‘alligi 7,8 f.p. kamaydi

Natijalarga ko‘ra, bolalar kambag‘alligi darajasi 2021-yildagi 21,5%dan 2023-yilda 13,7%gacha kamaydi.

Kambag‘allikni kamaytirish tendensiyalari shahar va qishloq joylari o‘rtasida sezilarli darajada farq qiladi. Xususan, qishloq joylarda bolalarning kambag‘allik darajasi 24,6%dan 14,5%gacha, shaharlarda esa 18%dan 13%gacha kamaydi.

Bolalar kambag‘alligi darajasi eng past bo‘lgan hududlar 

Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, bolalar kambag‘alligi darajasi eng past bo‘lgan hududlar Navoiy viloyati va Toshkent shahri bo‘lsa, Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida esa bolalar kambag‘alligining nisbatan yuqori ekanligi qayd etilgan.

Ijtimoiy to‘lovlarni tahlil qilish

Ijtimoiy himoya Milliy agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda O‘zbekistonda ijtimoiy nafaqalarning umumiy qamrovi 10,8 mln kishini tashkil etdi.

Kam ta’minlangan oilalarni bolalar nafaqalari va moddiy yordam bilan qamrab olish – 2,1 millionta kam ta’minlangan oiladan 9 million nafar kishini va 72,5 ming benefitsiar oilani tashkil etadi, umumiy to‘lovlar miqdori 12,3 trillion so‘mga teng.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, mavjud ijtimoiy himoya tizimi resurslarning salmoqli qismini aholining eng kam ta’minlangan qatlamlariga yo‘naltiradi. Xususan, hisob-kitoblarga ko‘ra, aholining 20%ini tashkil etadigan eng badavlat oilalar guruhidan 6%i ijtimoiy nafaqa oladi, shu jumladan bolalar nafaqasi oladigan uy-xo‘jaliklari 4%iga to‘g‘ri keladi.

Ijtimoiy yordamning kambag‘allik darajasiga ta’siri

Tadqiqotda ijtimoiy himoya tizimining kambag‘allik darajasiga ta’siri tahlil qilindi.

Shunday qilib, daromad yetarli bo‘lmagan taqdirda, daromadlar kambag‘allik chegarasidan past bo‘lsa, ijtimoiy o‘tkazmalarning yetishmasligi kambag‘allik darajasini 11%dan 20,8%gacha, bolalar kambag‘alligini – 13,7%dan 21,8%gacha va kambag‘al pensionerlar ulushini – 7,3%dan 31,4%gacha oshiradi.

Umuman olganda, ushbu tahlil ijtimoiy himoya tizimining samaradorligi va maqsadga muvofiqligini baholash, uning afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash, shuningdek, ijtimoiy imtiyozlardan teng foydalanishni ta’minlash va jamiyatdagi kambag‘allik darajasini pasaytirish uchun uni takomillashtirish choralarini taklif qilish imkonini beradi.

Shunday qilib, O‘zbekiston barqaror rivojlanishning birinchi maqsadi – 2030 yilgacha kambag‘allikni barcha shakllarda bartaraf etishga sodiqligini namoyish etmoqda. Shu munosabat bilan, monetar bolalarining kambag‘alligini o‘lchash ushbu missiyani amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamdir.