Farzandingiz video o‘yinlarga qaram bo‘lib qolganmi? – Video o‘yinlar bolaning ruhiyatiga qanday ta’sir ko‘rsatishi haqida

Bugungi kunda videoo‘yinlar nafaqat o‘yin-kulgi, balki butun dunyo bo‘ylab milliardlab odamlar hayotining muhim qismiga aylangan. Statistika ma’lumotlariga ko‘ra, 2 milliarddan ortiq odam doimiy ravishda videoo‘yinlar o‘ynaydi — mobil o‘yinlardan tortib murakkab ko‘p foydalanuvchili loyihalargacha.

1. O‘yinlarning miya va xulq-atvorga ta’siri

Ijobiy ta’sir

Tarqalgan qo‘rquvlar va xavotirlarga qaramay, ilmiy ma’lumotlar faqat zarar haqida emas, balki foyda haqida ham gapiradi:

• Kognitiv ko‘nikmalarni rivojlantirish: tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, videoo‘yinlar reaksiya tezligini, diqqatni va vizual-motorik koordinatsiyani yaxshilashga yordam beradi.
• Ruhiy salomatlik: ba’zi tadqiqotlar, jumladan Oksford universiteti ma’lumotlari, muntazam o‘ynovchilarni yaxshiroq kayfiyat va hatto stress darajasining pasayishini boshdan kechirishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
• Ijtimoiy ko‘nikmalar va jamoaviy ish: ko‘p foydalanuvchili o‘yinlar (“MMORPG”, jamoaviy otishmalar) o‘zaro aloqani va kommunikatsiyani rag‘batlantiradi, guruhda ishlash va strategiyalarni almashish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.

Ijobiy ta’sir, ayniqsa, o‘yin o‘ynashda janrlar hamda vaqtni tanlashda ongli yondashuvi bilan ma’lum bo‘ladi.

2. Potentsial xavflar va salbiy ta’sirlar

Qaramlik va hissiy muammolar

O‘yinlarga ortiqcha qiziqish haqiqatdan ham jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin:

• O‘yin qaramligi Jahon kasalliklarining tasnifiga rasmiy ravishda kiritilgan. Bunda qaramlik o‘yin vaqtini boshqarishning buzilishi va haqiqiy hayotga qiziqishning yo‘qolishi bilan o‘zini namoyon qiladi.
• Uxlash va kayfiyat bilan bog‘liq muammolar: tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, uzoq davom etadigan o‘yin sessiyalari xronik uyqusizlikka, uyqu sifatining yomonlashishiga olib kelishi mumkin, bu esa o‘z navbatida tashvish va depressiya simptomlarini kuchaytiradi.

Agressiya va hissiy nazorat

O‘yinlardagi zo‘ravonlik va agressiv xulq-atvor o‘rtasidagi bog‘liqlik masalasi ilmiy muhokama predmetidir:

• Klassik tadqiqotlar zo‘ravonlik darajasi yuqori bo‘lgan o‘yinlar va o‘smirlar orasida agressiv fikrlash o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatmoqda, ammo to‘g‘ridan-to‘g‘ri oqibatlari hozirgacha rasman isbotlanmagan.
• Yangi xulosalar videoo‘yinlarning agressiyaga ta’siri murakkab hodisa ekanligini, unda shaxsiy, oilaviy va ijtimoiy omillar mavjudligini ta’kidlamoqda.

3. Yoshlar va ularga alohida ta’sir qiladigan omillar

O‘smirlar va yoshlar videoo‘yinlarga juda sezgir. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki:

• Impulsivlik va hissiy nazorat: o‘smirlarda o‘yinlar, agar ular uzoq davom etadigan stress bilan birga bo‘lsa, impulslarni nazorat qilish va hissiy barqarorlikni yomonlashtirishi mumkin.
• Zararlangan psixologik holatlar: ortiqcha o‘ynash, tashvishning ortishi, ijtimoiy izolyatsiya va o‘yin jarayonidan tashqaridagi diqqatni jamlashda qiyinchiliklar bilan bog‘liq.
• Qaramlikka moyillik ortishi: ayniqsa videoo‘yinlar haqiqiy muammolardan yoki hissiyotlardan qochish vositasi bo‘lib qolsa qaramlik keskin ortib ketadi.

Ota-onalar va ekspertlar nima deydi?

Real misollar o‘yinlardan qaramlikka o‘tish jarayoni asta-sekin bo‘lishini tasdiqlaydi:

Vaqtni boshqarishni yo‘qotgan va o‘yinlarning oqibatlarini oldindan ko‘ra olmaydigan o‘smirlar tez-tez asabiylashish, uyqusizlik va ijtimoiy izolyatsiyaga duch kelishadi.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, muammo o‘yinlarning o‘zida emas, balki real hayot bilan virtual faoliyat o‘rtasidagi muvozanatda, shuningdek, oila va ta’lim muhiti tomonidan amalga oshiriladigan nazorat va qo‘llab-quvvatlash darajasidadir.

4. Balans: sog‘lom o‘yin tajribasi kaliti

O‘yinlar foydali bo‘lib, salbiy oqibatlarga olib kelmasligi uchun psixologlar va tadqiqotchilar quyidagi tavsiyalarni berishadi:

✔️ Har kuni o‘ynash vaqtini cheklash (masalan, o‘smirlar uchun kuniga 1-2 soat).

✔️ Faqat hissiy jarayonni qo‘zg‘atadiganlardan ko‘ra faoliyat ko‘nikmalarini rivojlantiradigan o‘yin janrlarini tanlash.

✔️ O‘yinsevarlarni jismoniy faollikka, o‘yinlardan tashqaridagi hobbilarga va jonli muloqotga jalb qilish.

✔️ Bolalar va o‘smirlar bilan o‘yinlarga bog‘liq mazmun va his-tuyg‘ularni muhokama qilish.

Videoo‘yinlarning psixologik ta’siri bir yoqlama emas. O‘yinlar ko‘nikmalarni rivojlantirish vositasi va baxt manbai bo‘lishi mumkin, lekin ular suiiste’mol qilinsa, ruhiy holatni yomonlashtiruvchi omilga aylanadi. O‘yin jarayoniga ongli yondashish, shaxsning individual xususiyatlarini, oila muhitini va ruhiy salomatlikni inobatga olish juda muhim.