Havo ifloslanishi ongni pasaytiradi

Yuqori konsentratsiyadagi mayda zarrachalarning qisqa muddat ta’sir qilishi insonning vazifalarga e’tibor qaratish qobiliyatini zaiflashtirishi mumkin. Odamlarning his-tuyg‘ularni tushunish yoki biror vazifaga diqqatni jamlash qobiliyati mayda zarrachalar (PM) bilan ifloslangan havo natijasida pasayishi mumkin. Bu esa kundalik faoliyat, masalan, haftalik do‘kon xaridini bajarishni qiyinlashtirishi mumkinligini yangi tadqiqot ko‘rsatmoqda. 

Yuqori darajadagi PM ta’siri

Olimlar aniqlashicha, yuqori darajadagi PM ta’sirida hatto qisqa vaqt bo‘lish ham insonning e’tiborini vazifaga jamlash, chalg‘ituvchi omillardan qochish va ijtimoiy jihatdan maqbul tarzda harakat qilish qobiliyatini zaiflashtirishi mumkin.

Tadqiqotchilar ishtirokchilarni sham shamollatish orqali havo ifloslantirilgan yoki toza havo bilan ta’minlangan muhitga joylashtirdilar. Ularning kognitiv qobiliyatlari havoga ta’sir qilishdan oldin va to‘rt soatdan keyin sinovdan o‘tkazildi. Testlar ishchi xotira, tanlab e’tibor qaratish, hissiyotlarni anglash, psixomotor tezlik va davomiy e’tibor kabi ko‘rsatkichlarni o‘lchadi. 

“Bizning tadqiqotimiz shuni ko‘rsatadiki, hatto qisqa muddatli mayda zarrachalar ta’siri ham kunlik faoliyat uchun zarur bo‘lgan miya funksiyalariga darhol salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, masalan, oddiy do‘kon xaridi”, – deydi Birmingem universiteti olimi Dr. Tomas Faherti.

Bu katta iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi

Mutaxassislar bu qobiliyatlarning zaiflashishi asosan yallig‘lanish jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinligini ta’kidlamoqda. Shu bilan birga, ishchi xotira bunday ta’sirlarga nisbatan chidamli ekanligi kuzatildi. Bu esa ba’zi miya funksiyalari qisqa muddatli ifloslanishga nisbatan bardoshliroq bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi. 

Birmingem universiteti professori Frensis Popning so‘zlariga ko‘ra, past sifatli havo intellektual rivojlanish va ish unumdorligini pasaytiradi. Bu esa, ayniqsa, yuqori texnologiyalarga tayanadigan zamonaviy jamiyatda katta iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi. Ish unumdorligining pasayishi iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir qiladi va havo sifatini yaxshilash bo‘yicha qat’iy choralar ko‘rish zarurligini yana bir bor isbotlaydi.

Kognitiv funksiyalar insonning kundalik vazifalarini bajarishida muhim bo‘lgan turli xil aqliy jarayonlarni o‘z ichiga oladi: 

- Tanlab e’tibor qaratish – insonning qaror qabul qilish va maqsadga yo‘naltirilgan harakatlarni bajarish qobiliyatini shakllantiradi. Masalan, do‘konda xaridlar ro‘yxatiga rioya qilish va keraksiz narsalarni sotib olmaslikni ta’minlaydi. 

- Ishchi xotira – ma’lumotlarni vaqtincha saqlash va qayta ishlash uchun zarur bo‘lgan miya qobiliyati bo‘lib, ko‘p vazifali ishlarda, masalan, kun tartibini rejalashtirish yoki bir vaqtning o‘zida bir nechta suhbatlarni olib borishda muhim rol o‘ynaydi. 

- Ijtimoiy-emotsional kognitsiya – inson o‘zining va atrofdagilarning his-tuyg‘ularini anglash orqali ijtimoiy jihatdan maqbul xatti-harakatlarni shakllantiradi. 

Bolalar va qariyalar kabi zaif guruhlar uchun bu masala juda dolzarb

Bu kognitiv ko‘nikmalar bir-birini to‘ldiradi va kundalik hayotda muvaffaqiyatli vazifalarni bajarishga yordam beradi. Tadqiqot shuningdek, havo ifloslanishining kognitiv funksiyalarga qanday ta’sir qilish mexanizmlarini chuqurroq o‘rganish va bu ta’sirlarning uzoq muddatli oqibatlarini baholash zarurligini ta’kidlaydi. Ayniqsa, bolalar va qariyalar kabi zaif guruhlar uchun bu masala juda dolzarbdir.

“Bu tadqiqot havo ifloslanishining kognitiv funksiyalarga ta’sirini tushunish muhimligini ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, turli ifloslanish manbalarining miya salomatligiga qanday ta’sir qilishini chuqur o‘rganish lozim”, – Manchester universiteti professori Gordon MakFiggans.

 Havo ifloslanishi inson salomatligi uchun eng katta ekologik xavf omili hisoblanadi

Tadqiqot havo ifloslanishi ta’sirida nafas olish yo‘llari manipulyatsiya qilingan holda inson kognitiv qobiliyatlarini o‘rgangan birinchi ilmiy ish hisoblanadi. Olimlar uzoq muddatli ta’sirlarni yanada chuqurroq o‘rganish va himoya choralari ishlab chiqish zarurligini ta’kidlamoqda. 

Dunyo miqyosida havo ifloslanishi inson salomatligi uchun eng katta ekologik xavf omili hisoblanadi va erta o‘lim holatlarining ortishiga sabab bo‘ladi. Past sifatli havoning yurak-qon tomir va nafas tizimiga zararli ta’siri keng tan olingan bo‘lib, u skleroz, Alzheimer va Parkinson kasalliklari bilan ham bog‘liq.