“Yashil” energiyadan foydalanuvchi TOP-10 mamlakat: Bu davlatlar elektrni deyarli 100 foiz “yashil” manbalardan olyapti

Global miqyosda qayta tiklanadigan energiya bo‘yicha raqobat kuchayib borayotgan bir paytda, eng ko‘p qayta tiklanadigan energiya ulushiga ega mamlakatlar ro‘yxati ko‘pchilik kutganidek Skandinaviya yoki boshqa rivojlangan davlatlar emas. Aksincha, bu ro‘yxatning yuqori pog‘onalarini Afrika va Osiyodagi past sanoatlashgan mamlakatlar egallagan.

TOP-3

“World Visualized” taqdim etgan ma’lumotlarga ko‘ra, elektr energiyasining eng katta qismini qayta tiklanadigan manbalardan ishlab chiqarayotgan davlatlarning aksariyati Afrika qit’asida joylashgan:

1. DR Kongo — 96%

DR Kongo dunyodagi eng ko‘p “yashil” elektr energiyasi ishlab chiqaruvchilaridan biri. Mamlakatning ulkan daryolari va kuchli oqimlari gidroenergetikani asosiy manbaga aylantirgan. Elektr energiyasining deyarli barchasi gidroelektrostansiyalar orqali olinadi.

2. Somali — 95%

Somalida energiya iste’moli past bo‘lishiga qaramay, qayta tiklanadigan energiya ulushi juda yuqori. Mahalliy shamol va quyosh loyihalari hamda past sanoatlashuv darajasi “yashil” energiyaning ulushini maksimal darajaga chiqargan.

3. Liberiya — 93%

Liberiyada elektr energiyasining asosiy qismi gidroresurslar hisobiga ishlab chiqariladi. Sanoat infratuzilmasining cheklanganligi tufayli qayta tiklanadigan energiya ulushi yuqori darajada saqlanib qolmoqda.

TOP-10 talik ro‘yxatning qolgan davlatlari

Ma’lumotlarga ko‘ra, eng ko‘p qayta tiklanuvchi elektr manbai ulushiga ega yetakchi bo‘lgan boshqa mamlakatlar quyidagilar:

• Efiopiya (91%) 
• Gvineya-Bisau (87%)
•  Zambiya (83%)
• Nigeriya (80%)
• Tanzaniya (78%)
• Nepal (74%)
• Keniya (68%) 

Bunday ko‘rsatkichlar nafaqat ekologik ustunlik, balki chuqur iqtisodiy va infratuzilmaviy omillarning natijasidir.

“Yashil” energiya ulushi nega bu qadar yuqori?

Raqamlarning ortida ikki asosiy omil yotadi:

1. Tabiiy resurslarning ustunligi

Kongo va Efiopiyaning keng daryo tizimlari gidroenergetika uchun noyob imkoniyat yaratadi. Keniya va Tanzaniya esa geotermal zonalar ustida joylashgani sababli tabiiy issiqlik energiyasidan samarali foydalanadi. Bu mamlakatlar geografik ustunliklari bois ko‘plab rivojlangan davlatlarga nasib etmagan “tayyor” qayta tiklanadigan quvvatga ega.

2. Sanoatlashuv pastligi

Ko‘pchilik Afrika davlatlarida yirik sanoat korxonalari kam, iqtisodiy talab ham past. Natijada mavjud qayta tiklanadigan quvvat manbalari energiya ehtiyojining katta qismini qoplaydi. Bu ulkan energiya o‘tish strategiyasi emas — balki iste’mol pastligi sabab shakllangan statistik ustunlik.

Global kontekst: energiya talabi o‘smoqda, lekin uglerod izlari hamon katta

2024-yilda dunyoda umumiy energiyaga talab 2% ga oshgan bo‘lsa, aynan elektr energiyasiga bo‘lgan talab 4% ga ko‘tarildi. Past uglerodli manbalar — qayta tiklanadigan energiya va atom elektr stansiyalari — dunyo elektr ta’minotining 40% dan ortig‘ini yetkazib berdi.

Biroq shu bilan birga, fosil yoqilg‘ilar — ko‘mir, neft va gaz — hanuz global energetikaning asosiy tayanchi bo‘lib qolmoqda. Bu esa iqlim maqsadlari uchun asosiy to‘siqlardan biri.

Afrikaning yashil energiyadagi zaif nuqtasi: iqlimga bog‘liqlik

Afrika davlatlarining qayta tiklanadigan energiyaga tayanishi ularga ekologik tozalik bo‘yicha katta afzallik bersa-da, bu tizimning jiddiy zaif tomoni bor – gidroenergetika iqlim o‘zgarishiga juda sezgir.

Quruqchilik, daryo sathining pasayishi, mavsumiy suv tanqisliklari — bularning barchasi elektr ta’minotiga bevosita ta’sir qiladi. Sanoatlashgan mamlakatlar energiya manbalarini diversifikatsiya qilar ekan, Afrika ko‘plab hududlarda birgina manbaga – suvga – haddan tashqari bog‘langan.