Ikki bosqichli davlat xaridlari tizimi yo‘lga qo‘yilmoqda

O‘zbekiston Prezidenti 2024-yil 27-noyabrda “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi qonunga o‘zgartishlar kiritishni nazarda tutuvchi ZRU-1005-sonli qonunni imzoladi. Ushbu hujjat davlat xaridlari tizimini samarali va shaffof qilishga qaratilgan yangi tartiblarni o‘rnatadi.

Yangi xarid tartiblari va ularning maqsadi

Qonunga kiritilgan o‘zgartishlar quyidagi yangiliklarni o‘z ichiga oladi:

• Yangi xarid usullari: Kam byudjetli xaridlar uchun soddalashtirilgan tartib va ikki bosqichli davlat xaridlari joriy etildi.
• Markazlashtirilgan xaridlar: Bir nechta davlat xaridorlari bir xil turdagi tovarlar, ishlar va xizmatlarni markazlashgan tarzda xarid qilishlari mumkin bo‘ladi.
• Manfaatlar to‘qnashuvini oldini olish: Xaridlar sohasidagi muammolarni hal qilishda manfaatlar to‘qnashuvini oldini olish uchun yangi choralar qo‘llaniladi.

Ikki bosqichli xaridlar tizimi

Yangi qonunda ikki bosqichli davlat xaridlari tizimi ham yo‘lga qo‘yilgan. Bu tartib texnik jihatdan murakkab bo‘lgan tovarlar va xizmatlar uchun qo‘llaniladi va ularning sotib olinishi ikki bosqichda, bir-biriga bog‘langan tarzda amalga oshiriladi.

Markazlashtirilgan xaridlar va ramkali shartnomalar

Endilikda bir nechta davlat xaridorlari bir xil turdagi tovarlar yoki xizmatlarni markazlashgan xarid organi orqali xarid qilishlari mumkin. Bunday xaridlar uchun maxsus axborot portalida tovarlar ro‘yxati e'lon qilinadi. Shuningdek, davlat xaridorlari 1 yildan 3 yilgacha bo‘lgan muddatga ramkali shartnomalar tuzishlari mumkin.

Xavfsiz xaridlar va soddalashtirilgan jarayonlar

Qonun bo‘yicha qiymati 50 BRV gacha bo‘lgan xaridlar (byudjet xaridorlari uchun 25 BRV gacha) jarayonsiz amalga oshirilishi mumkin. Bunday xaridlar uchun g‘oliblar ochiq manbalardan narxlarni taqqoslash orqali yoki kamida uchta yetkazib beruvchidan so‘rovnoma olish orqali aniqlanadi.

Ikki bosqichli davlat xaridlarining foydasi

Ikki bosqichli davlat xaridlari tizimi joriy etilishi ning bir qancha foydali tomonlari mavjud. Avvalo, texnik jihatdan murakkab bo‘lgan tovarlar, ishlar yoki xizmatlar uchun aniq va sifatli tanlov imkonini yaratadi. Tizimning birinchi bosqichida texnik takliflar va kutilgan natijalar baholanadi, ikkinchi bosqichda esa narxlar va moliyaviy takliflar ko‘rib chiqiladi. Bu esa xarid jarayonining shaffofligini oshiradi va ishtirokchilarga adolatli raqobat imkoniyatini beradi.

Shuningdek, ikki bosqichli tizim manfaatlar to‘qnashuvini kamaytiradi. Bu jarayonlarning qonuniyligini ta’minlashga yordam beradi. Bir nechta davlat xaridorlari birgalikda markazlashtirilgan xaridlar amalga oshirishlari mumkin, bu esa xarajatlarni kamaytirish va resurslarni samarali boshqarishga yordam beradi. Yana bir muhim jihati shundaki, tizimda 1 yildan 3 yilgacha shartnomalar tuzish imkoniyati mavjud bo‘lib, bu uzoq muddatli hamkorlikni ta’minlaydi.

Kichik byudjetli xaridlar uchun esa soddalashtirilgan jarayonlar joriy etilgan, bu kichik va o‘rta bizneslar uchun davlat xaridlarida ishtirok etish imkoniyatini oshiradi. Natijada, ikki bosqichli tizim raqobatni kuchaytirib, narxlarni pasaytirish va sifatni oshirishga yordam beradi. Bu orqali davlat xaridlari jarayoni samarali va shaffof bo‘ladi.

Tizimning zararli tomonlari qanday?

Ikki bosqichli davlat xaridlari tizimining ba’zi zararli tomonlari ham mavjud.

Birinchidan, jarayon murakkablashishi mumkin. Har bir xarid uchun ikki bosqichda hujjatlarni tekshirish va tanlovni amalga oshirish kerak bo‘ladi, bu esa vaqtni ko‘proq oladi va jarayonni sekinlashtirishi mumkin.

Ikkinchidan, xarajatlar oshishi mumkin. Tizimning murakkabligi ko‘proq resurslar va odamlarni talab qiladi, bu esa qo‘shimcha xarajatlarga olib keladi.

Uchinchidan, texnik talablar yuqori bo‘lishi mumkin. Kichik va o‘rta biznes uchun yuqori texnik talablarni bajarish qiyin bo‘lishi mumkin, chunki ular kerakli tajriba va resurslarga ega bo‘lmasligi mumkin.

Shuningdek, markazlashtirilgan xaridlar va uzoq muddatli shartnomalar ba'zi kompaniyalar uchun imtiyozlar yaratishi mumkin, bu esa raqobatni kamaytiradi va korrupsiya xavfini oshirishi mumkin.

Yangi tizimga moslashish ham vaqt talab qiladi. Davlat idoralari va tashkilotlari tizimga o‘rganishlari kerak, bu boshlanishda tartibsizlikka olib kelishi mumkin.

Shu bilan birga, agar tizim samarali boshqarilsa va yaxshi nazorat o‘rnatilsa, zararlar kamaytirilishi mumkin.

Davlat xaridlari

Ma’lumot uchun, Davlat xaridlari – bu davlatning turli tovarlar, ishlar yoki xizmatlarni sotib olish jarayonidir. Davlat xaridlarining maqsadi davlatning o‘z ehtiyojlarini qondirishdir. Masalan, yangi bino qurish, shifoxonalar uchun dori-darmon sotib olish, yoki davlat idoralari uchun kompyuterlar va boshqa jihozlarni xarid qilish.

Davlat xaridlari odatda qonunlar va tartib-qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi. Buning uchun turli kompaniyalar yoki ta'minotchilar o‘rtasida raqobat yaratiladi, va eng yaxshi taklif tanlanadi. Bu jarayonning shaffof bo‘lishi kerak, ya’ni xaridlar adolatli, ochiq va korrupsiyadan holi bo‘lishi lozim.