2024-yilda eksport hajmi o‘tgan yilga qaraganda 650 million dollarga kamaydi

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti 2024-yilning III choragida O‘zbekistonning real samarali almashuv kursi (REER) va tashqi savdo ko‘rsatkichlarini tahlil qildi. Quyida real samarali almashuv kursi, eksport-import o‘zgarishlari va kelajak prognozlari haqida batafsil so‘z yuritamiz.

Real samarali almashuv kursi nima?

Bu o‘lchov iqtisodiy atama bo‘lib, milliy valyutaning asosiy savdo hamkorlarimizning valyutalariga nisbatan qiymatini ko‘rsatadi. Ushbu kurs valyutalar o‘rtasidagi almashuv narxlariga va har bir mamlakatdagi inflyatsiyaga asoslanadi. Ya’ni, bu indeks bizning valyutamizning savdo jihatidan qanchalik raqobatbardoshligini aniqlashga yordam beradi.

 • Agar REER pasaysa, bu o‘zbek so‘mi zaiflashganini ko‘rsatadi. Bu shartli ravishda eksportchilar uchun yaxshi, chunki ular mahsulotlarini xorijda arzonroq sotishi mumkin. Lekin import qilinadigan mahsulotlarning narxi qimmatlashadi.

 • Agar REER ko‘tarilsa, bu o‘zbek so‘mi mustahkamlanganini ko‘rsatadi. Bu esa eksportni qiyinlashtiradi, import narxini esa pasaytiradi.

REER nima uchun muhim?

2024-yilning III choragida O‘zbekistonning real samarali almashuv kursi (REER) indeksi pasayganligi kuzatildi. Bu holat eksport va import narxlari o‘rtasidagi muvozanatga ta’sir ko‘rsatadi. Raqobatbardoshlikni oshirish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun ushbu indeksni tahlil qilish muhim. REER pasayishi eksport narxlarining arzonlashishiga, import narxlarining esa qimmatlashishiga olib keladi. Shu tariqa, bu holat tashqi savdo balansiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, biroq umumiy savdo saldosi qisqarishi xavfini ham o‘z ichiga oladi.

Yilning asosiy raqamlari: Eksport va importdagi o‘zgarishlar

Tahlillarga ko‘ra:

 • Eksport hajmi 6,78 mlrd. AQSH dollarini tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 650 mln dollarga (yoki 8,7%) kam.

 • Import hajmi 9,6 mlrd. AQSH dollarni tashkil etib, savdo balansidagi tafovut 2,8 mlrd. dollarni ko‘rsatdi, bu esa 2023-yilga nisbatan 38,4% ga qisqardi.

Eksport va import o‘rtasidagi salbiy tafovut qisqarishi o‘z-o‘zidan ijobiy o‘zgarish sifatida talqin etilishi mumkin.

Tashqi savdo balansi

Oltinsiz eksport hajmi 5,18 mlrd. AQSH dollarni tashkil etdi va jami import bilan tafovut 24,3% ga qisqardi. Bu, asosan, Rossiya va Xitoy milliy valyutalarining qadrsizlanishi va Turkiyada kuzatilgan yuqori inflyatsiya bilan bog‘liq.

Bunday o‘zgarishlar tashqi savdo strategiyasini qayta ko‘rib chiqish zarurligini ko‘rsatmoqda. Valyuta kurslari va inflyatsiyadagi farqlar O‘zbekistonning eksport-import muvozanatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda.

Valyuta kurslari va inflyatsiya eksport-import muvozanatiga qanday ta’sir qildi?

O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari – Rossiya, Xitoy va Turkiya. Ushbu davlatlardagi iqtisodiy o‘zgarishlar O‘zbekiston savdo ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir qiladi. Xitoy va Rossiyada kuzatilgan devalvatsiya, shuningdek, Turkiyaning inflyatsiyasi REERning pasayishiga sabab bo‘ldi. Shu bilan birga:

 • Savdo diversifikatsiyasi yetarli darajada bo‘lmaganligi eksport hajmini oshirish imkoniyatlarini cheklaydi.

 • Asosiy eksport mahsulotlariga haddan tashqari tayanish (masalan, oltin) iqtisodiyotning barqarorligini xavf ostiga qo‘yadi.

Bu yilgi kutilmalar

Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, 2024-yil oxiriga qadar real samarali almashuv kursining nisbatan barqaror darajada qolishi kutilmoqda. Biroq bu quyidagi omillarga bog‘liq:

 • Ichki va tashqi inflyatsiya darajasi.

 • Asosiy savdo hamkorlarning iqtisodiy siyosati va valyuta kurslaridagi o‘zgarishlar.

 • Tashqi savdo tahlilida diversifikatsiyaning rolini oshirish.

Eksportni oshirish uchun nima qilish kerak?

Eksportni oshirish va importga qaramlikni kamaytirish uchun quyidagi chora-tadbirlar muhim:

 1. Tashqi savdo diversifikatsiyasi – yangi bozorlarni o‘zlashtirish va eksport qilinadigan mahsulotlar sonini oshirish.

 2. Qishloq xo‘jaligi va sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini oshirish – eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarishni kengaytirish.

3. Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash – o‘zbek so‘mining qadrsizlanishini nazorat qilish orqali REERni muvozanatda saqlash.

O‘zbekistonning 2024-yil III choragidagi savdo ko‘rsatkichlari global iqtisodiy tendensiyalarga sezgir ekanligini ko‘rsatmoqda. Eksport va import o‘rtasidagi tafovut qisqargan bo‘lsa-da, bu asosan import hajmining pasayishi hisobiga amalga oshdi.