Milliy qadriyatlar iqtisodiyotga qanday foyda keltiradi?

Hammaga ma’lum, milliy qadriyatlarning har bir millat va xalqning o’zligini anglashida o’rni beqiyos. Lekin hech o’ylab ko’rganmisiz, qadriyat va fazilatlar millatning moddiy farovonligiga qanday hissa qo’shadi?

Makroiqtisodiy va Hududiy Tadqiqotlar Instituti tomonidan olib borilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, O‘zbekiston xalqining milliy qadriyatlari iqtisodiy rivojlanishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Tadqiqotning asosiy maqsadi ota-onaga ehtirom, lafzga sadoqat, pokizalik, jasorat, bag‘rikenglik va boshqa qadriyatlarning iqtisodiy samarasini ilmiy asosda aniqlash bo‘ldi. Quyida mazkur tadqiqot natijalari asosida milliy qadriyatlarning iqtisodiyotga keltiradigan foydalari haqida so‘z yuritamiz.

Ota-onaga ehtirom

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ota-onasi bilan birga yashaydigan fuqarolarning jon boshiga o‘rtacha daromadi alohida yashovchilarnikiga qaraganda 0,09 foiz yuqori bo‘ladi. “Generativlik” nazariyasiga ko‘ra, ota-onalar bilan birga yashash mas’uliyatni oshiradi va mehnatsevarlikka undaydi. Bundan tashqari, bu jihat oilaviy farovonlikning oshishiga va iqtisodiy barqarorlikka zamin yaratadi.

Lafz

Norvegiya ijtimoiy tadqiqotlar instituti professori Vollebekning nazariyasiga ko‘ra, jamiyatda ishonchning 10 foizga o‘sishi aholi jon boshiga YaIMning 21 foizga o‘sishiga olib keladi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, so‘ziga sodiq kishilar faoliyat yuritadigan jamiyatlarda tranzaksiya xarajatlari kamayadi, bu esa iqtisodiy rivojlanish va tadbirkorlikni yuksaltiradi.

Pokizalik

Pokizalik iqtisodiy barqarorlikning muhim omillaridan biridir. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, toza ichimlik suvi va sanitariya sharoitlari yo‘qligi kasalliklar va maktablarda davomatning pasayishiga olib keladi. MHTI tadqiqotlari ko‘rsatishicha, sanitariya sharoitlarini yaxshilash aholi daromadini 13,2 foizga oshiradi.

Jasorat — innovatsiyalar kaliti

Tadqiqot natijalariga ko‘ra, kapital bozori daromadlarining 1 foizga oshishi iqtisodiy o‘sishni 3,58 foizga ko‘paytiradi. Jasoratli insonlar yangi bozorlarga sarmoya kiritish, moliyaviy tavakkalchiliklarni boshqarish va innovatsion tashabbuslarni ilgari surishda faol bo‘ladi. Bu iqtisodiy o‘sishga kuchli turtki beradi.

Harakatda baraka

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, harakatsiz xonadonlarning jon boshiga daromadi harakat qiluvchilarnikiga nisbatan 0,6 foiz bandga past bo‘ladi. Mehnatsevarlik va intiluvchanlik nafaqat oilaning iqtisodiy farovonligiga, balki mamlakatning umumiy iqtisodiy o‘sishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Erkin fikrlash

Innovatsiyalar va erkin fikrlash iqtisodiy rivojlanishning asosiy omillaridan biridir. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, har bir qo‘shimcha patent mamlakat YaIMining 0,05 foizga oshishiga olib keladi. Bu mustaqil fikrlash va ijodkorlikning iqtisodiy rivojlanish uchun naqadar muhim ekanligini ko‘rsatadi.

Yelkadoshlik

Tadqiqotlarga ko‘ra, jamoaviy ishlash ish haqi miqdorini 0,9 foizga oshiradi. Yelkadoshlik jamoadagi ishonch va hamkorlikni mustahkamlab, mehnat unumdorligini oshiradi. Bu tashkilotlarda iqtisodiy samaradorlikni ta’minlaydi.

Bag‘rikenglik

Diniy va millatlararo bag‘rikenglikning o‘sishi mamlakat iqtisodiy barqarorligini mustahkamlaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, etnik xilma-xillikning 1 foizga oshishi aholi jon boshiga YaIMning 1,17 foizga oshishiga olib keladi. Bag‘rikenglik raqobatbardosh ishchi kuchini shakllantirishda muhim omil bo‘ladi.

Silai rahm

Xayriya va altruizm iqtisodiy farovonlikni oshiradi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, xayriya ko‘rsatkichining 1 foizga oshishi aholi jon boshiga YaIMni 0,2 foizga oshiradi. Bu jamiyatda ijtimoiy birdamlik va o‘zaro yordamning iqtisodiy ahamiyatini ko‘rsatadi.

O‘zbek tili

Milliy til har bir xalqning ma’naviy o‘zligini saqlashda muhim omil bo‘lib, uning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni ham beqiyosdir.

Ona tilining ta’limdagi o‘rni – Tadqiqot natijalariga ko‘ra, ona tilini mukammal bilish ta’lim jarayonlaridagi muvaffaqiyatni oshiradi. O‘zbek tilini yaxshi o‘zlashtirgan yoshlar boshqa fanlarni o‘rganishda yuqori natijalarga erishadi va mehnat bozorida yuqori darajada raqobatbardosh bo‘ladi. Ayniqsa, ona tilidagi ta’lim dasturlari yoshlarning nafaqat savodxonligini oshirish, balki ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini shakllantirishda ham muhim ahamiyatga ega. UNESCO tadqiqotlari ham shuni tasdiqlaydiki, ona tilida ta’lim olgan shaxslar yanada samarali o‘rganadi va o‘zini erkin ifoda eta oladi.

Mehnat bozorida raqobatbardoshlik – MHTI hisob-kitoblariga ko‘ra, o‘zbek tilini yaxshi bilish ish haqining o‘rtacha 8,79 foizga oshishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, ona tili orqali olingan ta’lim boshqa tillarni o‘rganishni osonlashtiradi va bu xorijiy mehnat bozorida muvaffaqiyatga erishish imkonini oshiradi. Ona tilini yaxshi egallagan shaxslar ikkinchi va uchinchi tillarni osonroq o‘zlashtiradi, bu ularning ish haqi va imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi.

O‘zbek tili va ta’lim sifati – Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, o‘zbek tilida ta’lim olgan shaxslarning ta’lim yillari ko‘paygani sayin ularning daromadlari oshadi. Misol uchun, ta’limning har bir qo‘shimcha yili ish haqi o‘rtacha 8-12 foizga o‘sishini ta’minlaydi. Bu ona tilining inson kapitaliga kiritilgan muhim sarmoya ekanligini isbotlaydi.