O‘zbekistondagi telefon firibgarlari: hayotingizni izdan chiqarishi mumkin bo‘lgan 5 ta sxema

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda telefon orqali sodir bo‘ladigan firibgarlik fuqarolarning moliyaviy xavfsizligiga eng jiddiy tahdidlardan biriga aylandi. O‘tgan besh yil ichida odamlar telefon orqali amalga oshiriladigan sxemalar hamda boshqa kiberjinoyatlar oqibatida 159 million AQSh dollariga teng mablag‘dan ayrilgan. Bunday jinoyatlar soni esa 68 barobarga oshdi — 2019-yildagi 863 holatdan 2024-yilda 58 800 taga yetdi. Barcha kiberjinoyatlarning taxminan 98 foizi bank kartalari bilan bog‘liq firibgarliklardan iborat.

Telefon firibgarlari odamlarni aldash uchun turli psixologik usullardan va puxta ishlangan sxemalardan foydalanishda davom etmoqda. Ularning maqsadi — sizni pul o‘tkazishga yoki shaxsiy ma’lumotlarni berishga majbur qilish. Ushbu maqolada eng keng tarqalgan aldov sxemalari hamda o‘zingiz va yaqinlaringizni qanday himoya qilish bo‘yicha tavsiyalar beramiz.

Telefon orqali firibgarlikning eng keng tarqalgan sxemalari

1. “Qarindoshingiz katta muammoga duch keldi”

Sizga hayajonlangan tovush bilan qo‘ng‘iroq qilib, yaqin insoningiz jiddiy voqea yoki huquqni muhofaza qilish organlari bilan bog‘liq muammoga tushganini aytishadi. “Masalani hal qilish” uchun zudlik bilan pul o‘tkazishingiz talab qilinadi. Ko‘pincha jabrdiydalar ma’lumotni tekshirmasdan pul yuborib qo‘yishadi. Ayniqsa, keksalar bunday sxemalarga juda moyil.

2. “Bankdan qo‘ng‘iroq”

O‘zbekistondagi har oltinchi kiberjinoyat (taxminan 17 foiz) — bank xodimi sifatida tanishtirilgan firibgarlardan keladigan qo‘ng‘iroqlardir. Ular kartangizda shubhali operatsiyalar borligini aytib, karta raqamini, amal qilish muddatini, CVV kodini va SMS orqali kelgan kodlarni so‘rashadi. Bu ma’lumotlar yordamida kartadagi barcha pullarni o‘g‘irlashlari mumkin.

3. “Pulni ishonchli hisobga o‘tkazing”

Firibgarlar o‘zlarini huquq-tartibot idoralari xodimi sifatida tanishtirib, mablag‘laringizni “xavfsiz hisob”ga o‘tkazish kerakligini aytishadi. Go‘yoki bu sizni jinoyatchilardan himoya qiladi. Bu to‘liq yolg‘on — bunday hisoblar mavjud emas.

4. “Adashib tushgan pul”

Telefoningizga go‘yoki hisobingizga pul tushganini bildiruvchi xabar keladi, so‘ng “tasodifan yuborilgan mablag‘ni qaytarib bering” degan qo‘ng‘iroq bo‘ladi. Odamlar shoshganidan balansni tekshirmasdan o‘z pullarini firibgarlarga o‘tkazib qo‘yishadi.

5. Kredit va ma’lumotlarni tasdiqlash haqidagi SMS’lar

Kiberjinoyatlarning taxminan 34 foizi aynan shu sxema orqali sodir bo‘ladi. Sizga kredit tasdiqlangani yoki ma’lumotlarni yangilash kerakligi haqidagi havola yuboriladi. Sayt — soxta, unda kiritilgan ma’lumotlar firibgarlarga kartani bo‘shatish imkonini beradi.

Telefon orqali firibgarlarni qanday aniqlash mumkin

·      Vaqt bermaydi — “tez”, “darhol”, “aks holda pulingizdan ayrilasiz” kabi so‘zlar bilan bosim o‘tkazishadi. Bu sizni sarosimaga solish uchun qilinadi.

·      Qo‘rqitishadi — jarima, qamoq bilan tahdid qilishadi, yaqinlaringiz bilan maslahatlashishga yo‘l qo‘ymaydi.

·      “Bank sizga qarshi” deb ishontirishadi — go‘yoki bank sizni aldamoqchi yoki jinoyatchilar bilan til biriktirgan, deb aytishadi.

·      SMS kodlari yoki parollarni so‘rashadi — hech bir haqiqiy xodim bunday ma’lumotni talab qilmaydi.

Agar shunday iboralarni eshitsangiz — suhbatni darhol to‘xtating va bankka yoki tegishli idoralarga faqat rasmiy telefon raqamlari orqali qayta qo‘ng‘iroq qiling.

Telefon orqali hech qachon aytmaslik kerak bo‘lgan ma’lumotlar

·      Karta raqami, amal qilish muddati, CVV-kod

·      SMS yoki push-xabarnomalardan kelgan kodlar

·      Bank ilovalari va shaxsiy kabinetlar parollari

·      Pasport ma’lumotlari, JShShIR, hisob raqamlari

Shubhali qo‘ng‘iroqda nima qilish kerak

1.   Xotirjam bo‘ling. Sarosimaga tushmang.

2.   Suhbatni to‘xtating. Bosim yoki tahdid bo‘lsa — darhol qo‘ying.

3.   Rasmiy raqamga qo‘ng‘iroq qiling. Bank, qarindoshlar yoki davlat idoralaridan aniqlik kiriting.

4.   Havolalarga kirmang, ilovalar o‘rnatmang. Telefoningiz hack qilinishi mumkin.

5.   Bankka va tegishli idoralarga xabar bering. Tezkor murojaat pulni qaytarish imkoniyatini oshiradi va firibgarlarni to‘xtatishga yordam beradi.

Agar baribir jabrdiyda bo‘lib qolsangiz, pulni qanday qaytarish mumkin

·      Darhol bank bilan bog‘laning: ishonch telefoni yoki mobil ilova orqali murojaat qiling. Bank kartangizni va hisoblaringizni bloklashi mumkin.

·      Huquq-tartibot idoralariga murojaat qiling: ichki ishlar bo‘limiga ariza bering. Mavjud barcha dalillarni taqdim eting — yozishmalar, qo‘ng‘iroqlar audioyozuvlari, soxta sayt skrinshotlari, bank ko‘chirmalari.

·      Tergovga yordam bering: ma’lumot qancha ko‘p bo‘lsa, firibgarlarni topish imkoniyati shuncha yuqori bo‘ladi.

Unutmang: haqiqiy bank yoki davlat xodimi sizdan hech qachon telefon orqali karta ma’lumotlari, parollar yoki pul o‘tkazmalarini so‘ramaydi. Agar sizdan bunday ma’lumot talab qilinayotgan bo‘lsa — bu albatta firibgar!