2024-yilda O‘zbekistonda pul massasi qanday o‘zgardi?

2024-yil davomida O‘zbekistondagi pul massasi sezilarli o‘sish kuzatildi. Markaziy bankning ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil 1-yanvar holatiga keng ma’nodagi pul massasi 277,06 trillion so‘mni tashkil etdi. Bu ko‘rsatkich yil boshiga nisbatan qariyb 65 trillion so‘mga oshgan. O‘sishning asosiy sabablari sifatida milliy valyuta va chet el valyutasidagi depozitlar hajmining ko‘payishi keltirilmoqda.

Pul massasidagi o‘zgarishlar raqamlarda

Dekabr oyida pul massasi qariyb 14,4 trillion so‘mga o‘sdi. Shundan 13,0 trillion so‘mlik o‘sish milliy valyutada, 1,4 trillion so‘mlik o‘sish esa chet el valyutasidagi depozitlar orqali ta'minlandi. Ayniqsa, oy davomida muomaladagi naqd pul hajmi 1,9 trillion so‘mga ortib, 53,3 trillion so‘mga yetgani e'tiborga loyiq.

Yil davomida milliy valyutadagi pul massasi 55,68 trillion so‘mga oshdi. Shundan:

• Naqd pul miqdori: 7,72 trillion so‘mga ko‘payib, umumiy hajmi 53,3 trillion so‘mga yetdi.
• Talab qilib olinuvchi depozitlar: 14,18 trillion so‘mga o‘sdi.
• Boshqa depozitlar: 33,78 trillion so‘mga ortib, bu ko‘rsatkich muomaladagi pul massasining asosiy hajmini tashkil etdi.

Chet el valyutasidagi depozitlar ham yil davomida 9,29 trillion so‘mga oshdi. Bu ko‘rsatkich ham milliy valyuta ekvivalentida hisoblanadi.

Milliy va chet el valyutalaridagi dinamik o‘sish

Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda milliy valyutada depozitlarni saqlashga bo‘lgan qiziqish yuqori bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa, talab qilib olinuvchi depozitlarning o‘sishi aholining bank xizmatlariga bo‘lgan ishonchini aks ettiradi. Shu bilan birga, chet el valyutasidagi depozitlar hajmi ham sezilarli darajada oshgani iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlaydi.

Pul massasi o‘zi nima?

Pul massasi – bu mamlakat iqtisodiyotida muomalada bo‘lgan barcha pul mablag‘larining umumiy hajmi. U nafaqat muomaladagi naqd pullarni, balki turli shakldagi depozitlarni, ya’ni banklarda saqlanadigan jamg‘armalarni ham o‘z ichiga oladi.

Pul massasi qanday o‘lchanadi?

Pul massasini o‘lchash uchun bir necha asosiy ko‘rsatkichlar mavjud:

Birinchi ko‘rsatkich M0, ya’ni muomaladagi naqd pullardir. Bu kategoriya faqat tangalar va banknotlarni o‘z ichiga oladi. M0 iqtisodiyotdagi eng likvid pul hisoblanadi, chunki bu pullar darhol to‘lovlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi.

Keyingi ko‘rsatkich M1, ya’ni tor ma’nodagi pul massasi. Bu naqd pullar va banklardagi talab qilib olinadigan depozitlarni o‘z ichiga oladi. Talab qilib olinadigan depozitlar – bu odatda kundalik to‘lovlar uchun ishlatiladigan bank hisobvaraqlardagi mablag‘lardir. M1 osonlik bilan ishlatilishi mumkin bo‘lgan pullarning umumiy hajmini aks ettiradi.

Yana bir muhim ko‘rsatkich M2, ya’ni keng ma’nodagi pul massasi. Bu kategoriya M1ni hamda muddatli depozitlarni o‘z ichiga oladi. Muddatli depozitlar – bu ma’lum vaqt davomida bankka qo‘yilgan mablag‘lardir. M2 iqtisodiyotdagi umumiy moliyaviy resurslarni, shu jumladan uzoq muddatda ishlatilishi mumkin bo‘lgan pullarni aks ettiradi.

Ba’zi tizimlarda ishlatiladigan eng keng ko‘lamli ko‘rsatkich M3 bo‘lib, bu M2ga qo‘shimcha ravishda katta hajmdagi muddatli depozitlar va boshqa yirik moliyaviy instrumentlarni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu ko‘rsatkich uzoq muddatli moliyaviy resurslarni to‘liq aks ettiradi.

Pul massasini hisoblash uchun markaziy bank va tijorat banklaridagi hisob-kitoblar, naqd pul miqdori, depozitlar va milliy hamda xorijiy valyutadagi aktivlarning umumiy hajmi kabi ma’lumotlar ishlatiladi.

Pul massasi o‘sishining iqtisodiy ahamiyati

Pul massasini o‘lchash iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhimdir. Bu ko‘rsatkich pul-kredit siyosatini boshqarish, inflyatsiyani nazorat qilish va iqtisodiy faollikni baholash uchun ishlatiladi. Pul massasining o‘sishi yoki kamayishi iqtisodiyotning barqarorligi va o‘sish sur’ati haqida muhim ma’lumot beradi. Shu sababli, pul massasini nazorat qilish va boshqarish markaziy bankning asosiy vazifalaridan biridir.