Ortib borayotgan kiberfiribgarlik: IIV unga qarshi qanday kurashmoqda?

Ichki ishlar vazirligi Kiberxavfsizlik markazi boshlig‘i Behzod Mamajonov firibgarlikka qarshi kurash choralari, joriy yil kiberjinoyatlar sxemalari hamda firibgarlik qurboniga aylanganda nima qilish kerakligi haqida ma’lumot berdi.

Joriy yilda 35 mingdan ortiq kiberfiribgarlik sodir etildi

2024-yilda O‘zbekistonda 35 000 dan ortiq firibgarlik holati rasmiy qayd etilgan. 2023-yilda bu ko‘rsatkich 26 000 ta bo‘lgan.

Firibgarliklarning asosiy to‘lqini pandemiyadan keyin, odamlar onlayn xizmatlardan faol foydalana boshlagandan keyin boshlandi. Ilgari firibgarlik holatlarining aksariyati telefon qo‘ng‘iroqlari bo‘lib, unda firibgarlar o‘zlarini bank xodimlari deb tanishtirgan holda turli bahonalar bilan SMS orqali bir martalik kodni aytishni so‘rashgan, buni bilib, jabrlanuvchining bank ma’lumotlariga kirish imkoniga ega bo‘lishgan.

Hozirda bunday sxemalar ulushi 95 foizdan 12−13 foizga kamaygan

Qanday sxemalar koʻproq uchramoqda?

Joriy yilda eng ko‘p murojaatlar Telegramdagi APK fayllari orqali tarqatilayotgan virusli dasturlar bilan bog‘liq bo‘ldi.

Shuningdek, bu yil moliyaviy piramidalar faol ish olib bordi. Firibgarlar yuqori daromad olish uchun sarmoya kiritish kerak bo‘lgan soxta saytlarni reklama qilish uchun taniqli odamlarning dipfeyklaridan foydalanganlar.

Joriy yilda firibgarlik bilan bog‘liq onlayn kreditlarni rasmiylashtirish holatlari ko‘paydi. Biroq, vazirliklar va Markaziy bank tomonidan birgalikda ko‘rilgan chora-tadbirlar tufayli bu muammo ancha yengillashdi.

Koʻpincha Oʻzbekistondan tashqarida

Kiberjinoyatlar shantaj va bulling, internet-tanishuvlar bilan bog‘liq firibgarlik kabi hodisalarni o‘z ichiga oladi. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri kiberxavfsizlik masalalariga tegishli, chunki bunday jinoyatlar Internet orqali sodir etiladi.

Ko‘pincha kiberjinoyatchilar O‘zbekiston hududidan tashqarida harakat qiladi, bu esa ularni qo‘lga olishni qiyinlashtiradi. Ammo qo‘lga olinganda ularning harakatlari besh yildan sakkiz yilgacha ozodlikdan mahrum qilish nazarda tutilgan og‘ir jinoyat sifatida tasniflanadi. Jinoiy javobgarlikdan tashqari, jinoyatchi jabrlanuvchiga yetkazilgan zararni qoplashi shart.

Firibgarlik qurboni bo‘lsangiz, nima qilish kerak?

Agar firibgarlik bank kartalari bilan bog‘liq bo‘lsa:

• Telefon raqamingiz yoki ilovalarga biriktirilgan barcha kartalarni darhol bloklang. Bunday hollarda har bir soniya muhim – bu sizning balansingizdan mablag‘larning chiqib ketishining oldini olishga yordam beradi;
• Huquqni muhofaza qilish organlariga yoki Ichki ishlar vazirligining kiberxavfsizlik bo‘limiga murojaat qiling.

Agar qurilmaga virus ARK orqali kirsa:

• Qurilmadagi Internet aloqasini darhol uzing. Agar siz boshqa qurilmalarda xuddi shu akkauntdan foydalansangiz, ularni ham internetdan uzing. Virus qurilmada qolsa-da, bu ma’lumotlarni uzatishni cheklaydi;
• Zararli dasturiy ta’minotni olib tashlash va qurilmani tiklash uchun ekspertlar yoki kiberxavfsizlik xizmatiga murojaat qiling.