Iqlim apokalipsisi allaqachon boshlandi: Bizga nima xavf solyapti?

Iqlim o‘zgarishi endi uzoq kelajakning muammosi emas. U allaqachon dunyo bo‘ylab odamlarning salomatligiga, oziq-ovqatiga, ichimlik suviga va iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatmoqda. 2025-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, ekstremal haroratlar, muzliklarning erishi va CO₂ chiqindilarining ortishi milliardlab odamlar hayotini o‘zgartirib yubormoqda.

Ekstremal issiq minglab odamlarni o‘ldirmoqda

Yildan-yilga ekstremal haroratlar tobora ko‘proq kuzatilmoqda. Lancet Countdown 2025 ma’lumotlariga ko‘ra, iqlim o‘zgarishi har daqiqada bir insonning hayotiga zomin bo‘lmoqda, millionlab odamlar esa issiq va u bilan bog‘liq kasalliklardan aziyat chekmoqda.

• 2025-yilda qariyb 4 milliard kishi kamida 30 kun davomida ekstremal issiqni boshidan kechirdi.

• Qurg‘oqchilik va issiq to‘lqinlari sababli 124 milliondan ortiq inson oziq-ovqat tanqisligiga duch keldi.

• 2024–2025-yillarda issiq tufayli, ayniqsa tropik va subtropik hududlarda, dunyo 639 milliarddan ortiq ish soatini yo‘qotdi.

Sog‘liqni saqlash infratuzilmasi sust rivojlangan mamlakatlar ayniqsa himoyasiz bo‘lib qoldi — bunday hududlarda issiq to‘lqinlari o‘ta xavfli va ko‘pincha o‘limga olib kelmoqda.

Rekord darajadagi CO₂ chiqindilari isishni tezlashtirmoqda

Atmosferadagi karbonat angidrid (CO₂) miqdori 423 ppm darajaga yetdi — bu sanoat davrigacha bo‘lgan ko‘rsatkichdan 152 foiz yuqori. Natijada issiqxona effekti kuchayib, global isish tezlashmoqda. Bu yomon aylanma jarayonni yaratadi: sayyora qancha ko‘p isisa, muzliklar shuncha tez eriydi va dengiz sathi ko‘tariladi.

• 2025-yilning o‘rtacha harorati kuzatuvlar tarixidagi eng yuqori darajalardan biri bo‘ldi.

• Arktika Yerning boshqa mintaqalariga nisbatan to‘rt baravar tezroq isimoqda, bu esa ekotizimlar, yog‘in miqdori va iqlimiy jarayonlarni tubdan o‘zgartirmoqda.

Muzliklar eriyapti, suv tanqisligi kuchaymoqda

Muzliklarning erishi — iqlim o‘zgarishining eng yaqqol ko‘rinadigan tahdidlaridan biri. 2100-yilga kelib hozirgi muzliklarning 80 foizigacha qismi yo‘qolib ketishi mumkin. Bu taxminan 2 milliard kishining ichimlik suvi ta’minotini jiddiy xavf ostiga qo‘yadi.

• Arktika va Himolaylarda avvallari muzliklardan keladigan suv tobora tanqis resursga aylanmoqda.

• Muzliklarning qisqarishi toshqinlar va qurg‘oqchilik kabi ekstremal ob-havo hodisalarini kuchaytirmoqda.

Oziq-ovqat ta’minoti xavf ostida

Iqlim o‘zgarishi qishloq xo‘jaligiga va hosildorlikka bevosita zarar yetkazmoqda. Zararkunandalar ko‘payishi, qurg‘oqchiliklar va kuchli yomg‘irlar bug‘doy, guruch va makkajo‘xori kabi asosiy ekinlar hosilini kamaytirib yubormoqda.

• 2025-yilda iqlimiy larzalar dunyoning ko‘plab mintaqalarida hosildorlikning pasayishiga olib keldi.

• 124 milliondan ortiq kishi iqlim o‘zgarishi oqibatida oziq-ovqat tanqisligini boshdan kechirdi.

Iqlim sababli mojarolar kuchaymoqda

Suv va oziq-ovqat tanqisligi zaif hududlarda ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin. Yaqin Sharq, Afrika va Janubiy Osiyoda resurslar uchun raqobat allaqachon ortib bormoqda, iqlim o‘zgarishi esa bu jarayonni yanada keskinlashtirmoqda.

• 2025-yilda bo‘lib o‘tgan COP30 iqlim konferensiyasida mojarolarning oldini olish va aholining yangi sharoitlarga moslashuvi bo‘yicha chora-tadbirlar muhokama qilindi.