Markaziy Osiyo kelajagi xavfsiz(mi?)

Telegraf nashri AQSHning yuqori rasmiysi so‘zlariga tayanib, Markaziy Osiyo mintaqasida kelajakda “Arab bahori” yuz bermasligini qayd etdi. 

Ishsizlik darajasi

Unga ko‘ra, AQSh Davlat departamentining yuqori lavozimli rasmiysi Markaziy Osiyo davlatlarining siyosiy va iqtisodiy xususiyatlari bu mintaqada kelajakda “Arab bahori” kabi qo‘zg‘olonlarning bo‘lishi mumkin emasligini ta’kidlangan. Vashingtondagi AQShning Xelsinki komissiyasida so‘zga chiqqan Robert Blek, Markaziy va Janubiy Osiyo ishlari bo‘yicha Davlat kotibining yordamchisi, dunyodagi bu ikki mintaqani ajratib turuvchi sabablar qatorida Markaziy Osiyodagi ishsizlik darajasi Misr va Tunisga qaraganda past ekanini va Osiyo davlatlari liberal-demokratik an’analar ta’siriga Shimoliy Afrika va Yaqin Sharq mamlakatlariga nisbatan kamroq uchraganligini qayd etadi.

 “Umid manbai”

Shuningdek, mintaqaning ko‘p qismida ahamiyatli muxolifatning yo‘qligi ham alohida ta’kidlandi. Blek Markaziy Osiyoda ommaviy axborot vositalarining qattiq nazorati va internetdan foydalanish darajasining pastligini ta’kidlagan. U Qirg‘iziston misolida, aniqrog‘i, u yerda parlament respublikasiga o‘tish jarayoni bu mintaqada demokratik islohotlar bo‘lishi mumkinligiga “Umid manbai” ekanligini aytgan.

“Arab bahori” 

“Arab bahori” — 2010-2012-yillar davomida arab davlatlarida sodir bo‘lgan ommaviy xalq qo‘zg‘olonlari, namoyishlar, va siyosiy o‘zgarishlarni qamrab olgan siyosiy harakatdir. Bu voqealar Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikadagi bir qator davlatlarni qamrab oldi, jumladan Tunis, Misr, Liviya, Suriya, Yaman va Bahrayn kabi mamlakatlar. 

“Arab bahori”ning kelib chiqish sabablari

Arab mamlakatlaridagi yuqori ishsizlik darajasi, iqtisodiy notenglik, kambag‘allik va korrupsiya xalqning noroziligiga sabab bo‘ladi. Arab davlatlarida ko‘pchilik avtokratiya tartibiga asoslangan bo‘lib, demokratiyaning yo‘qligi, siyosiy repressiya va inson huquqlarining poymol qilinishi mavjud edi. Ommaviy qo‘zg‘olonlar va namoyishlar fuqarolarning erkinliklari va adolat talab qilishlari ortidan kelib chiqdi.

Ahamiyatli voqealar

“Arab bahori”ning boshlanishi Tunisda bo‘lib o‘tdi, u yerda Muhammad Buazizi ismli sotuvchining o‘zini o‘ldirishi ortidan xalq noroziligi kuchaydi. Bu hodisa natijasida prezident Zin al-Obidin Ben Ali hokimiyatdan ag‘darildi. Taxrir maydonida boshlangan ommaviy namoyishlar natijasida prezident Husni Muborak iste’foga ketishga majbur bo‘ldi. Liviyadagi namoyishlar Muammar Qaddafiy rejimiga qarshi qurolli kurashga aylanib ketdi. NATO aralashuvidan keyin Qaddafiy rejim ag‘darildi va u o‘ldirildi. Suriyada “Arab bahori” boshlanishi bilan ommaviy noroziliklar paydo bo‘ldi, lekin ular keyinchalik fuqarolar urushiga aylandi.

Qo‘zg‘olonlar natijasi

• Tunis “Arab bahori”dan so‘ng eng muvaffaqiyatli mamlakatlardan biri bo‘lib, u yerda demokratik saylovlar o‘tkazildi.
• Muborakning ketishidan so‘ng Misrda muxolifat hukmronlik qildi, lekin tez orada harbiylar hokimiyatni qo‘lga oldi.
• Suriya va Yamandagi qo‘zg‘olonlar urushga aylanib, hanuzgacha davom etmoqda.
• “Arab bahori” davlatlarida ba’zi rejimlar saqlanib qolgan bo‘lsa-da, fuqarolarning huquqlari va ijtimoiy sharoitlari yaxshilanishiga umidlar mavjud bo‘lib qoldi.

“Arab bahori” mintaqaga jiddiy ta’sir qildi va dunyo bo‘ylab inson huquqlari va demokratiya uchun qo‘zg‘olonlarni ilhomlantirdi. Shunga qaramay, ba’zi davlatlardagi vaziyat og‘irlashdi, fuqarolar urushi va siyosiy beqarorlik kuchaydi.