Markaziy Osiyo davlatlari xavotiri — Afg‘oniston: Janubdagi vaziyat aslida qanday?

2018-yilda Markaziy Osiyo davlatlari maslahatlashuv uchrashuvlari mexanizmini yo‘lga qo‘yib, mintaqaviy integratsiyaning yangi to‘lqinini boshlagan edi. Hozirgi paytda dunyoda geosiyosiy tanglik kuchaygan, zo‘ravonlik va turli darajadagi mojarolar ko‘payib borayotgan bir sharoitda Markaziy Osiyo davlatlari mintaqada barqarorlikni saqlab qolish va zamonaviy tahdid va xatarlarga qarshi turishlari muhim. Bu yo‘nalishda kuchlarni birlashtirish uchun 2022-yilda Qirg‘izistonning Cho‘lpon-Ota shahrida Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining to‘rtinchi maslahatlashuv uchrashuvi o‘tkazilgan. Unda besh respublika xavfsizlik kengashlari kotiblari o‘rtasida muntazam muloqot o‘rnatish va harbiy idoralar o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish taklif etilganini eslatadi. Xavfsizlik kengashlari rahbarlarining birinchi uchrashuvi 2024-yil may oyida Qozog‘istonda bo‘lib o‘tgan, deya qayd qiladi manba.

Afg‘onistondagi vaziyat

Mintaqaviy aktorlar birgalikda kurashmoqchi bo‘lgan umumiy xavfsizlik tahdidlaridan biri xalqaro ekstremizm, terrorizm, giyohvand moddalar savdosi va noqonuniy qurol savdosidir.

Biroq, Markaziy Osiyo davlatlari uchun yana bir xavotirli omil bor: Afg‘onistondagi vaziyat, bu esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikka ta’sir qiladi.

Masofa saqlash

Bugungi kunda O‘zbekiston Afg‘oniston bilan yaqin do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik tamoyillariga asoslangan pragmatik siyosat yurititayotganini aytadi. Ammo bu har doim ham shunday bo‘lmagan. 2017 yilgacha Toshkent o‘z janubiy qo‘shnisidan uzoqlashishga harakat qilib, uni milliy va mintaqaviy xavfsizlikka tahdid manbai sifatida ko‘rgan. Shunga qaramay, davlatlar o‘rtasidagi diplomatik, iqtisodiy va madaniy-gumanitar aloqalar to‘xtamagan. Tolibon hokimiyatga kelgandan so‘ng, O‘zbekiston Afg‘onistonning yangi – va hali tan olinmagan – hukumati bilan ochiq muloqotga kirishgan birinchi davlat bo‘lganini bildiradi. Bu yondashuv O‘zbekistonga ikki tomonlama hamkorlik dinamikasini saqlab qolish va kuchaytirishga imkon bergan. Oxirgi vaqtlarda savdoning o‘sganini, 2023 yil oxiriga kelib savdo hajmi 860 million dollardan oshganini ta’kidlaydi u.

Konsolidatsiya ehtiyoji

Ma’lum qilinishicha, Afg‘oniston hali ham radikal islomiy guruhlar uchun xavfsiz makon bo‘lib qolmoqda. NATO qo‘shinlari Afg‘onistondan chiqib ketgandan so‘ng mamlakatda Al-Qoida va mintaqaviy ISHID jangarilarining soni ikki barobar ko‘paygan. Afg‘oniston xalqining og‘ir ahvoli tufayli terrorchilik faoliyati ham ortdi. BMT Taraqqiyot dasturiga ko‘ra, Afg‘oniston aholisining qariyb 85 %i qashshoqlik chegarasida yashaydi. "Bularning barchasi Markaziy Osiyo davlatlarini jiddiy tashvishga solmoqda. Ular Afg‘oniston muammosini hal etish uchun birlashish zarurligini chuqur anglaydilar. Xavfsizlik va mudofaa idoralari o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, Markaziy Osiyo davlatlarining harbiy xizmatchilari va harbiy-texnik salohiyatini birlashtirish, mintaqaviy xavfsizlikka raxna soluvchi tashqi tahdidlarni tezkor aniqlash va bartaraf etish zarur deb hisoblaydi" – deydi nashr.