Qanday qilib yaxshiroq ota-ona bo‘lish mumkin? Farzand tarbiyasidagi TOP–5 xato

Har bir ota-ona o‘z farzandiga eng yaxshi narsalarni ravo ko‘radi. Ular bolalarining sog‘lom, baxtli va muvaffaqiyatli bo‘lib ulg‘ayishi uchun mehr, qo‘llab-quvvatlash va imkoniyatlar yaratishga harakat qilishadi. Ammo ba’zida ota-onalar yaxshi niyatda bo‘lsa-da, bola tarbiyasida ayrim xatolarga yo‘l qo‘yishi mumkin. Bu esa ularda o‘ziga bo‘lgan ishonch pasayishiga va rivojlanishida muammolarga olib keladi. Xo‘sh, ota-onalar farzand tarbiyasida eng ko‘p qanday xatolarga yo‘l qo‘yishadi?

Bolani boshqalar bilan solishtirish

Ota-onalar qiladigan eng keng tarqalgan xatolardan biri bu o‘z bolasini boshqalar bilan solishtirishdir. “Qaragin, falonchining bolasi qanday”, “sinfdoshing sendan yaxshi o‘qiydi” degan gaplar ota-onaga oddiy tuyulishi mumkin, lekin bu bola uchun og‘riqli bo‘ladi. Har bir bola turlicha. Kimdir tez o‘rganadi, kimdir sekinroq, kimdir rasm chizishni yoqtiradi, boshqasi esa sportni.

Boshqalar bilan solishtirilgan bola o‘z zimmasiga ortiqcha bosim oladi. Unda “Men qilolmayman”, “Nega men hamma kabi emasman?” degan fikrlar paydo bo‘ladi. Bu esa tushkunlik va o‘zini yopib olishga olib kelishi mumkin. Natijada bola o‘z qobiliyatini erkin namoyon qila olmaydi va rivojlanishi sekinlashadi. Shuning uchun farzandingizning kichik bo‘lsa ham yutuqlarini payqashga harakat qiling. Natijadan ko‘ra uning qilgan harakati va mehnatini qadrlang. Bola o‘ziga mos maqsadlar qo‘yib, ularga intilishni o‘rganishi kerak. Eng muhimi esa — uni qanday bo‘lsa shundayligicha qabul qilish, o‘ziga xos fazilatlari va kuchli tomonlarini ko‘ra bilishdir. Ana shunda bola o‘zini ishonchli, qadrlangan va qo‘llab-quvvatlangandek his qiladi.

Faqat o‘qishdagi muvaffaqiyatga e’tibor qaratish

Ko‘p ota-onalar tarbiyada faqat bitta narsaga e’tibor qaratadi — bu ham bo‘lsa o‘qish. Albatta, yaxshi baholar, darslarni o‘zlashtirish muhim. Lekin bolaning qadrini faqat baholar bilan o‘lchash to‘g‘ri emas. Ba’zan ota-onalar “yaxshi o‘qisa, kelajagi zo‘r bo‘ladi” deb o‘ylaydi va boshqa jihatlarni sezmay qoladi.

Aslida bola faqat dars bilan yashamaydi. U gaplashishni, his-tuyg‘ularini tushunishni, do‘stlar bilan muomala qilishni ham o‘rganishi kerak. A’lo baho oladigan, lekin odamlar bilan til topisha olmaydigan yoki o‘z hissiyotlarini boshqara olmaydigan bola keyinchalik hayotda qiynalishi mumkin. Shu sabab bolani faqat aqliy emas, balki hissiy, ijtimoiy va jismoniy tomondan ham qo‘llab-quvvatlash muhim.

Buning uchun muvozanat kerak. O‘qish bilan birga bolaning qiziqishlariga ham vaqt ajrating. Masalan, rasm chizish, sport, musiqa yoki shunchaki o‘yinlar. Guruh bo‘lib o‘ynash va mashg‘ulotlar orqali bola muloqot qilishni o‘rganadi. Uni o‘z his-tuyg‘ularini tanishga va to‘g‘ri ifodalashga o‘rgatish ham juda foydali. Eng muhimi esa, bolaning faqat darsdagi emas, hayotning boshqa sohalaridagi yutuqlarini ham ko‘ra bilish va qadrlashdir.

Haddan tashqari bandlik va dam olishga vaqt ajratmaslik

Bugungi kunda ko‘p ota-onalar bolasining vaqti bekor ketmasin deb, kunini turli mashg‘ulotlar bilan to‘ldirib qo‘yadi. Raqs, sport, musiqa, qo‘shimcha darslar — bularning hammasi foydali ko‘rinadi. Ammo bola doim yugurib yursa, dam olishga va nafas rostlashga vaqti qolmaydi. Natijada u tez charchaydi, asabiylashadi va hatto o‘zi yoqtirgan mashg‘ulotlardan ham zerika boshlaydi.

Aslida bolaga ba’zan shunchaki bola bo‘lib o‘ynash ham kerak. Erkin vaqt, tasavvur bilan o‘ynash, o‘zi xohlagan narsani qilish bolaning ichki dunyosini boyitadi. O‘yin orqali bola o‘ylashni, muammoni yechishni va his-tuyg‘ularini boshqarishni o‘rganadi. Agar bolaning har daqiqasi qat’iy jadvalga bog‘lab qo‘yilsa, u ana shu muhim narsalardan mahrum bo‘ladi.

Shuning uchun bolaning kun tartibida bo‘sh vaqt ham bo‘lishi muhim. O‘qish bilan birga o‘yin va qiziqarli mashg‘ulotlarni uyg‘unlashtirish lozim. Bola qaysi ishni chin dildan yoqtirayotganini kuzatish va shunga moslashish kerak. Ba’zan zerikib qolishi ham yomon emas, chunki aynan shu paytda bola yangi g‘oyalarni o‘ylaydi va o‘zini yaxshiroq anglaydi. Eng muhimi, kamroq mashg‘ulot tanlab, lekin ular bolaga haqiqiy foyda va quvonch berishiga e’tibor qaratishdir.

Bolaning xatti-harakatlarini noto‘g‘ri talqin qilish

Ko‘pincha bolalar nimani xohlayotgani yoki nimadan ranjigani haqida ochiq ayta olmaydi. Ular buni xatti-harakatlari orqali ko‘rsatadi. Ba’zida bola injiqlik qiladi, ba’zida jahli chiqadi yoki o‘zini yomon tutayotgandek ko‘rinadi. Ota-onalar esa buni ko‘pincha oddiy itoatsizlik yoki tarbiyasizlik deb qabul qiladi. Aslida esa bolaning bunday tutumi ortida e’tibor yetishmasligi, charchoq yoki ichida aytolmayotgan his-tuyg‘ular yotgan bo‘lishi mumkin.

Agar bolaning xatti-harakatiga chuqurroq qaralsa, uning nimadan bezovta ekanini tushunish osonroq bo‘ladi. Jazolash yoki darrov koyish o‘rniga, “nega bunday qilyapti?” degan savolni berish kerak. Bola o‘zini tushunilgan va eshitilganini his qilsa, xulqi ham asta-sekin o‘zgaradi.

Buning uchun bolani diqqat bilan kuzatish kerak. Qaysi paytda asabiylashyapti, nimadan keyin xulqi o‘zgarayapti — bularni payqash muhim. Bola bilan gaplashib, uning his-tuyg‘ulari haqida so‘rash, aytayotgan gaplarini oxirigacha eshitish ham katta ahamiyatga ega. Eng muhimi esa, bolaning hislarini inkor qilmaslik va “bo‘lmaydi” deb yopib qo‘ymaslikdir. Jazodan ko‘ra tushuntirish, yo‘l ko‘rsatish va sabr bilan tarbiyalash ko‘proq samara beradi.

Ota-onaning o‘zini unutib qo‘yishi

Ko‘pchilik ota-onalar farzandi uchun yashab, o‘zini butunlay unutib qo‘yadi. Kun bo‘yi bola, ish, uy yumushlari bilan ovora bo‘lib, dam olishga yoki o‘ziga vaqt ajratishga imkon topilmaydi. Ammo ota-onaning holati oiladagi muhitga bevosita ta’sir qiladi. Agar ota-ona doim charchagan, asabiy yoki holdan toygan bo‘lsa, bu bola bilan munosabatda ham seziladi.

Aslida o‘zingizga g‘amxo‘rlik qilish xudbinlik emas. Aksincha, bu farzandingiz uchun ham foydali. O‘zi tinch, dam olgan va kayfiyati joyida ota-ona bolaga ko‘proq sabr bilan yondashadi, uni yaxshiroq tushunadi va mehrini ham erkinroq bera oladi. Jismoniy va ruhiy holat yaxshi bo‘lsa, tarbiya ham yengilroq kechadi.

Yordam so‘rashdan uyalmaslik ham muhim. Do‘stlar, yaqinlar yoki boshqa ota-onalar bilan gaplashish yengillik beradi. O‘zingiz uchun kichkina bo‘lsa ham shaxsiy vaqt ajratishga harakat qiling. Sport, sayr, musiqa yoki boshqa yoqadigan mashg‘ulotlar stressni kamaytiradi. Unutmang, ota-ona baxtli bo‘lsa ular tarbiyalayotgan bola ham o‘zini xavfsiz va baxtli his qiladi.