So‘nggi 20 yilda tamaki chekuvchilar soni 118 mln kishiga qisqargan

So‘nggi 20 yilda tamaki chekuvchilar soni 118 mln kishiga qisqargan. Bugungi kunda 138 ta mamlakat sigaret qutilarida chekishning zarari haqida katta grafik shaklda sog‘liq uchun ogohlantirishlar bo‘lishini talab qiladi, boshqa o‘nlab mamlakatlar esa ularning jozibadorligini kamaytirish uchun sigaretalar brendning maftunkor qadoqlanishini taqiqlab, oddiy qadoqlash qoidalarini joriy qilmoqda.

Tamakiga qarshi kurashish bo‘yicha ramkali konventsiya

Oxirgi 20 yil ichida tamaki iste’moli dunyo bo‘ylab uchdan bir qismga kamaydi, 2005-yildan beri tamaki chekadigan odamlar taxminan 118 millionga qisqargan. Bu haqda Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining bosh direktori Tedros Adxan Gebreyesus va JSSTning tamaki nazorati bo‘yicha doiraviy konventsiyasi kotibiyati rahbari Adriana Blanko Markizo yozadi.

Bu jarayon asosan, 20 yil oldin, shu haftada, ko‘p yillik muzokaralardan so‘ng, Tamaki nazorati bo‘yicha JSSTning Tamakiga qarshi kurashish bo‘yicha ramkali konventsiyasi (JSST TQKRK) – tarixdagi eng ko‘p qo‘llab-quvvatlangan xalqaro BMT shartnomalaridan biri kuchga kirganligi bilan bog‘liq.

JSST TQKRK xalqaro huquq tarixidagi muhim bosqich bo‘lib qoldi va shunday bo‘lib qolmoqda: u JSST Konstitutsiyasiga muvofiq kelishilgan birinchi shartnoma bo‘lib, bozorda tamaki mahsulotlariga bo‘lgan talab va taklifni cheklash bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni nazarda tutadi.

Dunyo bo‘yicha 66 ta davlatda tamaki mahsulotlarini reklama qilish, taqiqlangan

Bugungi kunda Konventsiyada 183 ta tomon mavjud, bu dunyo aholisining 90% ni tashkil qiladi. 5,6 milliarddan ortiq odam tamakiga qarshi kamida bitta chora to‘liq amalga oshirilgan mamlakatlarda yashaydi.

Misol uchun, hozirda 138 ta mamlakat sigaret qutilarida chekishning zarari haqida katta grafik shaklda sog‘liq uchun ogohlantirishlar bo‘lishini talab qiladi, boshqa o‘nlab mamlakatlar esa ularning jozibadorligini kamaytirish uchun sigaretalar brendning maftunkor qadoqlanishini taqiqlab, oddiy qadoqlash qoidalarini joriy qildi.

Bundan tashqari, 66 ta davlat tamaki mahsulotlarini reklama qilish, targ‘ib qilish va homiylik qilishni taqiqlagan.

Dunyo aholisining to‘rtdan bir qismidan ko‘prog‘i yopiq joylarda chekishni taqiqlash va chekishdan xoli boshqa qonunlar bilan himoyalangan.

Mamlakatlarda tamaki mahsulotlarining soliqlari oshirilgan

Shu bilan birga, tamaki iste’molini kamaytirishning eng tejamkor usuli tamaki mahsulotlariga soliqlarni oshirish bo‘lib qolmoqda, bu esa ularning arzonligini pasaytiradi. Tamaki solig‘i davlat byudjetiga tamakiga qarshi kurashish va sog‘liqni saqlashni moliyalashtirish uchun qo‘shimcha daromad manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin.

Bundan tashqari, 2018 yilda yana bir xalqaro huquqiy hujjat – tamaki mahsulotlarining noqonuniy savdosining barcha shakllariga barham berishga qaratilgan protokol kuchga kirdi, chunki noqonuniy savdo tamakiga qarshi chora-tadbirlar samaradorligini pasaytiradi, soliq tushumlarini cheklaydi va jinoyatchilikni kuchaytiradi.

Erishilgan yutuqlarga qaramay, tamaki iste’moli oldini olish mumkin bo‘lgan o‘limning asosiy sababi bo‘lib qolmoqda va butun dunyo bo‘ylab yurak-qon tomir kasalliklari, saraton, surunkali respirator kasalliklar, insult va diabetga katta hissa qo‘shmoqda.

Dunyo bo‘ylab taxminan 1,3 milliard odam tamakini iste’mol qilishda davom etmoqda, bunga ko‘p milliard dollarlik sanoat yordam beradi, u odamlarga halokatli va o‘ziga qaram mahsulotlarni sotadi va ularning azoblaridan foyda oladi.

Sigaretalar sotuvining qisqarishiga duch kelgan tamaki ishlab chiqaruvchilari o‘z assortimentiga yangi mahsulotlarni, jumladan, elektron sigaretlarni ham kiritmoqda, ularni oddiy sigaretalarga sog‘lomroq muqobil sifatida yolg‘on reklama qilmoqda. Bunday mahsulotlarda zaharli birikmalar, jumladan, kantserogen bo‘lgan va yurak-qon tomir va nafas olish tizimi kasalliklari xavfini oshiradigan moddalar ham mavjud.

Tamaki kompaniyalari yoshlarni o‘z mahsulotlariga qiziqtirish uchun qo‘lidan kelganicha harakat qilmoqda. 2025-yilga borib tamaki iste’molini 30 foizga qisqartirish bo‘yicha global maqsadni faqat 56 davlat amalga oshirishi mumkin.

Har yili 4,5 trillion dona sigaret qoldig‘i Yerga tashlanadi

Tamaki nafaqat sog‘liq muammolarini keltirib chiqaradi. U barqaror rivojlanishga tahdid ham soladi. Chekishning yillik iqtisodiy xarajatlari, sog‘liqni saqlash xarajatlaridan tortib, unumdorlikni yo‘qotishgacha bo‘lgan global yalpi ichki mahsulotning 1,8 foizini tashkil qiladi.

Sayyoramizni ham tamaki qurbonlari qatoriga kirish kerak. Har yili taxminan 4,5 trillion tashlab yuborilgan sigaret qoldig‘i atrof-muhitni ifloslab, uni plastik ifloslanishning dunyodagi ikkinchi yirik manbasiga aylantiradi. Tamaki yetishtirish oziq-ovqat yetishtirish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan qimmatli ekin maydonlarini va suv resurslarini tortib oladi. Tamaki ishlab chiqarish va iste’mol qilish har yili atmosferaga 80 million tonna karbonat angidrid chiqindilarining manbai shaklida global isishga hissa qo‘shadi.

Shu sabablarga ko‘ra, JSST TQKRK 20 yil oldin kuchga kirgani kabi bugungi kunda ham dolzarb bo‘lib qolmoqda, garchi uni amalga oshirish mamlakatlar bo‘ylab notekis bo‘lsa-da, ko‘plab sohalarda chora-tadbirlarni kuchaytirishni talab qiladi.

Barcha davlatlar bu yo‘lda olg‘a borishlari mumkin, jumladan, tamaki homiyligi va an’anaviy ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda reklama qilishni taqiqlash hamda sog‘liqni saqlash siyosatini tamaki sanoati aralashuvidan himoya qilish choralarini ko‘rish lozim.

Konventsiya qoidalarini to‘liq amalga oshirish mamlakatlarga o‘z fuqarolarining sog‘lig‘ini, iqtisodiyotini va atrof-muhitni o‘nlab yillar davomida himoya qilish imkonini beradi.