Qo‘shtepa kanalining ochilishi O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida 250 ming ish o‘rni yo‘qolishiga olib kelishi mumkin

UNICEF xalqaro tashkiloti Iqlim o‘zgarishi va Afg‘onistonda Qo‘shtepa irrigatsiya kanalining ochilishi O‘zbekistonda suv tanqisligiga, qishloq xo‘jaligida 250 ming ish o‘rni yo‘qolishiga va yalpi ichki mahsulotning 0,7 foizi zarar keltirishi mumkinligini ma’lum qildi. 

Qo‘shtepa kanali 

Qo‘shtepa kanali Afg‘onistonning shimoliy qismida joylashgan va mamlakatdagi yirik sug‘orish loyihalaridan biri hisoblanadi. Bu kanal Amudaryodan suv olib, Balx, Chavzjon va Faryob viloyatlaridagi qishloq xo‘jaligi yerlarini sug‘orishga mo‘ljallangan. Qo‘shtepa kanali Afg‘onistonning oziq-ovqat xavfsizligini yaxshilash, suv ta’minotini barqarorlashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini oshirish maqsadida amalga oshirilayotgan eng muhim infratuzilma loyihalaridan biri hisoblanadi. 

Loyiha ahamiyati va kanalning texnik xususiyatlari

Qo‘shtepa kanali loyihasi Afg‘oniston uchun juda katta strategik ahamiyatga ega. Bu kanal qurilishi Afg‘onistonning shimoliy viloyatlaridagi suv ta’minotini yaxshilash, shuningdek, Amudaryo suvidan samarali foydalanish imkonini beradi. Amudaryo sug‘orish manbai bo‘lib, Afg‘onistonda qishloq xo‘jaligi sohasini rivojlantirish uchun muhim. Qo‘shtepa kanali taxminan 280 kilometr uzunlikda bo‘lib, Amudaryodan suv olib keladi. Uning boshlanishi Tojikiston va Afg‘oniston chegarasidagi hududdan boshlanib, Afg‘oniston shimolidagi viloyatlarga suv yetkazib beradi. Kanal qurilishi uch bosqichda amalga oshiriladi va loyiha to‘liq yakunlanganda, 550,000 gektar yer sug‘oriladi. Kanal orqali suv olish ko‘lami 10 milliard kubometrga yaqin bo‘lishi rejalashtirilgan. 

Kanalning Afg‘oniston uchun ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyati qanday?

Qo‘shtepa kanali loyihasi orqali qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmi keskin oshishi kutilmoqda. Bu yerlarda dehqonchilikni rivojlantirish, aholining oziq-ovqat bilan ta’minlanishini yaxshilash, yangi ish o‘rinlarini yaratish va hududlardagi iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, kanal suv resurslari bo‘yicha Afg‘onistonning qo‘shni mamlakatlar bilan muzokaralarda muhim omil sifatida ahamiyat kasb etadi. Kanal qurilishi shu bilan birga, Afg‘onistondagi infratuzilmani yaxshilashga ham katta hissa qo‘shadi.

Qurilish jarayoni

Qo‘shtepa kanali qurilishi Afg‘oniston hukumati tomonidan moliyalashtiriladi va mamlakatning bir qator viloyatlarida iqtisodiy rivojlanishga yo‘naltirilgan. Loyihaning qurilishiga qizg‘in sur’atda kirishilgan va uni 5-7-yil ichida yakunlash ko‘zda tutilgan.

Muammolar

Bu yirik loyiha katta ijtimoiy-iqtisodiy foydalarga ega bo‘lsa-da, bir qator muammolarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Eng asosiysi, suv resurslari bo‘yicha qo‘shni davlatlar, jumladan, O‘zbekiston va Turkmaniston bilan chegaraviy masalalarda kelishmovchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Shuningdek, qurilish jarayonidagi xavfsizlik va logistika masalalari ham muammo tug‘dirishi mumkin.

O‘zbekiston uchun ehtimoliy xavf

Amudaryo suvi O‘zbekiston uchun muhim tabiiy resurslardan biri bo‘lib, mamlakatning qishloq xo‘jaligi va sug‘orish tizimi uchun hayotiy ahamiyatga ega. Qo‘shtepa kanali orqali Afg‘oniston Amudaryo suvining katta qismini iste’mol qiladi. Bu esa suv oqimining pasayishiga olib kelib, O‘zbekistondagi qishloq xo‘jaligi yerlarini sug‘orishda muammolarga olib kelishi mumkin. Bu holat ekosistemadagi muvozanatni buzib, qurg‘oqchilikka va suv tanqisligiga sabab bo‘lishi mumkin. Suv resurslari kamayishi bilan birga, Amudaryo havzasidagi tabiiy muhitga zarar yetishi ehtimoli katta. Sug‘orish uchun yetarlicha suv olinmagan taqdirda, bu O‘zbekistonning sug‘oriladigan yerlarining qurib qolishiga, tuproqning sho‘rlanishiga va dehqonchilik hosildorligining kamayishiga olib kelishi mumkin. Bu ekologik muammolar nafaqat qishloq xo‘jaligi sohasiga, balki biologik turlar va qishloq hududlarining ekologik barqarorligiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Iqtisodiy va siyosiy muammolar

Amudaryo suvi o‘ziga bog‘liq bo‘lgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hosildorligiga ta’sir qiladi. Agar Qo‘shtepa kanali sababli suv resurslari kamaysa, O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi hosildorligi pasayishi mumkin. Bu esa iqtisodiy muammolarga olib keladi, eksport hajmining kamayishi va ichki bozorda oziq-ovqat mahsulotlarining narxi oshishiga sabab bo‘lishi mumkin. Suv resurslari bo‘yicha qo‘shni davlatlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklar har doim ham jiddiy siyosiy muammolarga aylanishi mumkin. Qo‘shtepa kanali loyihasi ortidan Afg‘oniston va O‘zbekiston o‘rtasida suv taqsimoti bo‘yicha muammolar kelib chiqishi ehtimoli bor. Bu ikki davlat o‘rtasidagi diplomatik munosabatlarga salbiy ta’sir ko‘rsatishi va mojarolarni keltirib chiqarishi mumkin. Suv resurslarining taqsimoti, xalqaro qonunlar va mintaqaviy suv kelishuvlari asosida hal qilinishini talab etadi.