O‘zbekiston davlat qarzi iqtisodiyotga qanday ta’sir qiladi?

Prognozlarga koʻra, 2025-yilda qarz 45 milliard dollargacha yoki YaIMning 36,4 foizigacha oshishi mumkin. Solishtirish uchun, 2016-yilda davlat qarzi 9,5 milliard dollar (YaIMning 11,6%) boʻlgan. Demak, oxirgi yetti yil ichida davlat qarzi 4,2 baravarga oshgan va bu tendensiya tez sur’atlarda davom etmoqda.

Iqtisodiy tahlilchilarga koʻra, bunday oʻsish Oʻzbekiston iqtisodiyoti uchun jiddiy xavf tugʻdiradi. Iqtisodchi Yuliy Yusupov bu holatni iqtisodiyotdagi koʻproq davlat aralashuvi natijasi deb baholab, bu jarayonni “kasallik emas, balki aniqroq kasallikning alomati” deb ta’riflaydi.

Davlat qarzi oʻsishining asosiy sabablari

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, Oʻzbekistonda davlat xarajatlari haddan tashqari koʻpaygani va iqtisodiyot uchun ogʻir yukka aylangani qarzning oʻsishidagi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Jahon banki ma'lumotlariga koʻra, davlat byudjeti va davlat korxonalari orqali amalga oshiriladigan xarajatlar yigʻindisi YaIMning 40 foizidan oshgan.

Iqtisodchi Yuliy Yusupovning fikricha, bunday yuqori xarajatlar rivojlangan Yevropa mamlakatlari uchun mos boʻlsa-da, Oʻzbekiston kabi rivojlanayotgan davlatlar uchun iqtisodiy barqarorlikka jiddiy tahdid soladi. Davlat xarajatlari koʻpaygan sari, soliqlar ham ortib, tadbirkorlar uchun moliyaviy yuk ogʻirlashib boradi. Bu esa mahalliy ishlab chiqaruvchilarning raqobatbardoshligini pasaytiradi.

Qarzning biznesga ta’siri

Yuksak davlat qarzi va ortib borayotgan xarajatlar iqtisodiy faoliyatga bir nechta asosiy yo‘nalishda salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, davlat o‘z xarajatlarini qoplash maqsadida soliqlarni oshirishga majbur bo‘ladi.

Bundan tashqari, davlat ichki moliya bozoridan katta miqdorda mablag‘ jalb qilgani sababli kreditlash sharoitlari murakkablashadi. Banklar resurslarining katta qismi davlat qarzini moliyalashtirishga yo‘naltirilishi natijasida xususiy sektor uchun kredit foizlari oshadi.

Davlat tomonidan iqtisodiyotga haddan tashqari aralashuv ham muammolarni keltirib chiqaradi. Turli imtiyozlar va subsidiyalar bozor tamoyillariga zid ravishda taqsimlanib, korrupsiyaning rivojlanishiga imkon yaratadi.

Kvazimoliyaviy xarajatlar va korrupsiya xavfi

Yuqori darajadagi davlat xarajatlariga qoʻshimcha ravishda, davlat korxonalari va ayrim xususiy kompaniyalarga turli ijtimoiy va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish yuklatilmoqda. Jahon banki tahlillariga koʻra, bunday xarajatlarni hisobga olgan holda davlat xarajatlari YaIMning 40 foizidan oshib ketadi.

Ekspertlarning fikricha, davlat tomonidan kompaniyalarga yuklatilgan bunday xarajatlar bozor raqobatini buzadi va korrupsiya xavfini oshiradi. Yuliy Yusupov bunday amaliyotlar xususiy sektorni soya iqtisodiyotiga oʻtishga majbur qilayotganini ta'kidlaydi.

Ekspertlarning tavsiyalari

Iqtisodchilar davlat xarajatlarini qisqartirish va xususiy sektor uchun qulay sharoitlar yaratish muhimligini ta’kidlashmoqda. Yuliy Yusupovning fikriga ko‘ra, bu boradagi asosiy yechimlardan biri soliq yukini kamaytirish va xususiy sektorda mablag‘larni saqlab qolishdir. Shuningdek, davlat xarajatlarini qayta ko‘rib chiqish va faqat samarali loyihalarni moliyalashtirish kerak.

Bundan tashqari, korrupsiyaga qarshi kurashish ham muhim vazifalardan biri bo‘lib, adolatli raqobat muhitini shakllantirish zarur. Davlat kompaniyalarining iqtisodiyotdagi rolini bosqichma-bosqich qisqartirib, xususiy sektor imkoniyatlarini kengaytirish iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Shu tarzda, davlat xarajatlarini optimallashtirish va xususiy biznesga ko‘proq erkinlik berish orqali iqtisodiy o‘sishga erishish mumkin.

Hozircha rasmiylar davlat qarzi muammosi boʻyicha aniq choralar haqida izoh bermagan. Ammo ekspertlar fikricha, hozirgi yoʻnalish davom etsa, mamlakat iqtisodiyoti uzoq muddatli xavflarga duch kelishi mumkin.

Oʻzbekistonda davlat qarzi va xarajatlari oshib borishi iqtisodiy barqarorlikka jiddiy ta'sir koʻrsatishi mumkin. Davlat xarajatlarining ortishi biznes uchun soliq yukini oshiradi, kredit resurslarini cheklaydi va korrupsiya xavfini kuchaytiradi.

Ekspertlar davlatning iqtisodiyotdagi rolini qisqartirish va xususiy sektorga erkinlik berish orqali iqtisodiy oʻsishni ragʻbatlantirish mumkinligini ta'kidlashmoqda.