Инклюзив таълим – тенг муносабатни таъминлайди

2020 йил 23 сентябрь куни Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” Қонуни қабул қилинди.

Қонунда таълим олиш шаклларида инклюзив таълим киритилди. Инклюзив таълим алоҳида таълим эҳтиёжлари ва индивидуал имкониятларнинг хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда барча таълим олувчилар учун таълим ташкилотларида таълим олишга бўлган тенг имкониятларни таъминлашга қаратилган бўлиб, жисмоний, ақлий, сенсор (сезги) ёки руҳий нуқсонлари бўлган болалар (шахслар) учун таълим ташкилотларида инклюзив таълим ташкил этилишидир.

Инклюзив таълим – бу асосий мактабларда алоҳида эҳтиёжли болаларни ўқитиш жараёнини тавсифлаш учун ишлатиладиган атама.

Инклюзив (французча инклюзив – шу жумладан, лот. Инклуде – мен хулоса қиламан, шу жумладан) ёки инклюзив таълим – бу махсус эҳтиёжга эга болаларни умумий таълим (оммавий) мактабларида ўқитиш жараёнини тавсифлаш учун ишлатиладиган атама.

Инклюзив таълим болаларга нисбатан ҳар қандай камситишларни истисно қиладиган, барча одамларга тенг муносабатни таъминлайдиган, аммо махсус таълим эҳтиёжлари бўлган болалар учун алоҳида шароит яратадиган мафкурага асосланади. Инклюзив таълим – бу барча болаларнинг турли хил эҳтиёжларига мослашиш нуқтаи назаридан ҳамма учун таълим мавжудлигини назарда тутадиган умумий таълимнинг ривожланиш жараёни, бу алоҳида эҳтиёжли болалар учун таълим олиш имкониятини таъминлайди.

Инклюзив таълимнинг тамойиллари:

– инсоннинг қиймати унинг қобилиятлари ва ютуқларига боғлиқ эмас;

– ҳар бир инсон ҳис қилиш ва фикрлашга қодир;

– ҳар ким мулоқот қилиш ва тинглаш ҳуқуқига эга;

– барча одамлар бир-бирига муҳтож;

– ҳақиқий таълим фақат ҳақиқий муносабатлар шароитида амалга оширилиши мумкин;

– барча одамлар тенгдошларининг қўллаб-қувватлаши ва дўстлигига муҳтож;

– барча ўқувчилар учун муваффақиятсизликка қараганда, улар қила оладиган нарсаларга эришиш эҳтимоли кўпроқ;

– турли хиллик инсон ҳаётининг барча жабҳаларини яхшилайди.

Инклюзив таълим тизимига ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари киради. Унинг мақсади алоҳида таълим эҳтиёжлари ва индивидуал имкониятларнинг хилма-хиллигини инобатга олган ҳолда болаларни ўқитиш ва ўқитишда тўсиқсиз муҳит яратишдир. Ушбу чора-тадбирлар мажмуаси таълим муассасаларининг техник жиҳозланишини ҳамда ўқитувчилар ва бошқа талабалар учун уларнинг ногиронлиги бўлган шахслар билан ўзаро муносабатларини ривожлантиришга қаратилган махсус ўқув курсларини ишлаб чиқишни назарда тутади.

Инклюзив таълимнинг жаҳон амалиётига назар соладиган бўлсак 1970 йиллардан бошлаб, ногиронлиги бор болаларнинг таълим олиш имкониятларини кенгайтириш учун норматив ҳужжатлар тўплами ишлаб чиқилди ва амалга оширилди. Америка Қўшма Штатлар ва Европада замонавий таълим сиёсатида бир нечта ёндашувлар ишлаб чиқилган, шу жумладан: иштирокни кенгайтириш, асосий оқимга қўшилиш. Таъкидлаш жоизки, ногиронлиги бор ўқувчилар таътил кунлари, ўзларининг тенгдошлари билан турли хил бўш вақт дастурларида мулоқот қилишади.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш мумкинки, қабул қилинган қонун таълим ва тарбияга миллий ҳамда умуминсоний қадриятларнинг сингдирилганлиги принципи киритилмоқда. Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикасидаги ҳеч бир бола давлатимизнинг назаридан четда қолмаганлигининг исботидир.

Ф.Досумходжаев, Тошкент давлат юридик университети

Ихтисослаштирилган филиали ўқитувчиси