Bolalar qo‘lidan tushmayotgan gadjetlar nimalarga sabab bo‘ladi?

Bugun bolalar uchun telefon yoki planshet oddiy o‘yinchoq emas, balki kundalik hayotning ajralmas qismiga aylanib bo‘ldi. Telefon, planshet va kompyuter ular uchun o‘qish, muloqot va dam olish vositasiga ham aylangan. Ota-onalar uchun esa ekran ko‘pincha qulay yechimdek tuyuladi — bola jim va muammo yo‘qdek. Ammo mutaxassislar bu sukunat ortida sezdirmay yig‘ilib borayotgan xavflar bo‘lishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.

Bel va bo‘yin og‘riqlari, ko‘z zo‘riqishi, uyqusizlik, stress, semizlik va hatto immunitetning pasayishi — bularning barchasi elektron qurilmalar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Eng yomon tomoni, bu muammolar bolalarda juda erta yoshdan paydo bo‘lyapti. 

Xo‘sh, elektron qurilmalar bolalar sog‘lig‘iga qanday ta’sir qilmoqda? Ota-onalar nimalarga e’tibor berishi kerak?Kurashishga arziydigan jang

Kurashishga arziydigan jang

Ko‘plab ota-onalar bolalarini telefon, planshet va boshqa qurilmalardan uzoqlashtirishga urib charchab ketgan. Ba’zan texnologiyani o‘rganishi kerak deya yon berish ham osonroq tuyuladi. Aslida esa xavotirga o‘rin yo‘q — kuniga ikki soatgacha ekran qarash odatda xavfsiz hisoblanadi. Ammo bu me’yor oshib ketsa va texnologiyadan noto‘g‘ri foydalanilsa, sog‘liq bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘lishi mumkin.

1. Noto‘g‘ri holat, bel og‘rig‘i, bo‘yin va yelka zo‘riqishi

Bolalarning qurilmaga egilib qarab o‘tirishi hammamizga tanish manzara. Vaqt o‘tib, bu bukchaygan holat qurilmasiz ham saqlanib qoladi. Natijada bel, bo‘yin va yelka mushaklari og‘riy boshlaydi. Noqulay stulda o‘tirish, stol va ekran noto‘g‘ri joylashgani, uzoq vaqt qimirlamay o‘tirish yoki erinib bukchayib qolish bu muammoni yanada kuchaytiradi.

Noutbuklardan foydalanish ham vaziyatni og‘irlashtirishi mumkin. Ekran va klaviatura juda yaqin joylashgani sabab bola yozayotganda yelkalarini ko‘tarib oladi yoki ekranga yaqinlashish uchun bukchayib o‘tiradi. Shu bois ota-onalar nafaqat ekran vaqtini, balki bolaning qanday holatda o‘tirayotganini ham nazorat qilishi muhim. To‘g‘ri o‘tirish odati va qisqa tanaffuslar sog‘liqni saqlashda katta yordam beradi.

2. Bilak og‘rig‘i — Karpal tunnel sindromi

Bilak va qo‘llarda og‘riq paydo bo‘lishi ko‘pincha qurilmalardan noto‘g‘ri foydalanish bilan bog‘liq bo‘ladi. Uzoq vaqt sichqoncha ishlatish, bilakni noqulay holatda burib o‘tirish yoki bir xil harakatlarni qayta-qayta bajarish barmoqlar va bilakka zarar yetkazadi. Telefonni uzoq vaqt yozishmalar uchun ishlatish ham asab va paylarni zo‘riqtiradi. Natijada bola qo‘li og‘riyotganidan shikoyat qiladi va hatto ruchka bilan yozish qiyinlashib qoladi. Bu esa darslarga ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

3. Ko‘z zo‘riqishi

Ko‘zlar ham ekranlardan eng ko‘p zarar ko‘radigan a’zolardan biridir. Qurilmaga uzoq tikilib qaraganda ko‘z quriydi, achishadi va diqqatni jamlash qiyinlashadi. Yorqin ekran, kuchli ranglar, miltillovchi tasvirlar ko‘zni tez charchatadi. Kichik telefon yoki planshetga yaqin masofadan qarash esa zo‘riqishni yanada oshiradi. O‘yinga berilib ketgan bolalar kamroq ko‘z qisadi, bu esa ko‘zning yanada qurishiga olib keladi.

Bundan tashqari, bolalar tashqarida kam harakat qilib, ochiq havoda kam vaqt o‘tkazsa, bu ko‘rish qobiliyatiga ham ta’sir qiladi. Mutaxassislar bunday holat yaqinni ko‘ra olmaslik muammosiga olib kelishi mumkinligini aytishadi. Shu sabab bolalarni ekranlardan tez-tez uzib, ko‘proq tashqarida o‘ynashga va ko‘zlarni dam oldirishga o‘rgatish juda muhim.

4. Bosh og‘rig‘i

Bolalarda odatda bosh og‘rig‘i kam uchraydi, lekin ekran oldida uzoq vaqt o‘tirish bu muammoni keltirib chiqarishi mumkin. Telefon yoki planshetga uzoq tikilib qaraganda ko‘zlar zo‘riqadi, bo‘yin pastki qismidagi mushaklar taranglashadi va buning ustiga stress ham qo‘shiladi. Natijada bola bosh og‘rig‘idan shikoyat qila boshlaydi.

5. Stress

Qurilmalarda vaqt o‘tkazish avvaliga yoqimli va dam berayotgandek tuyuladi. Ammo aslida bu holat stressni kamaytirmaydi, aksincha ko‘paytiradi. Tadqiqotlarga ko‘ra, ekranlar bilan haddan tashqari ko‘p shug‘ullanish stress darajasini oshiradi. Agar bu stress uzoq vaqt davom etsa, yurak faoliyati, uyqu sifati, ovqat hazm qilish va hissiy holatga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

6. Jismoniy charchoq

Ko‘p vaqt qurilmalar bilan o‘tirish tanani ham charchatadi. Garchi odam deyarli harakat qilmayotgandek tuyulsa ham, uzoq vaqt qimirlamay o‘tirish qon aylanishini sekinlashtiradi.

Mushaklar va bo‘g‘imlarga bosim tushadi va natijada bola o‘zini harakat qilmasdan ham juda charchagan his qiladi. Shu sabab ekran vaqtini kamaytirib, harakat va dam olishni muvozanatda saqlash juda muhim.

7. Uyqu rejimining buzilishi

Telefon va boshqa qurilmalardan ko‘p foydalanish bolalarning uyqusiga ham salbiy ta’sir qiladi. Ekranlar miya faoliyatini o‘zgartirib, uxlab qolishni qiyinlashtiradi va uyquni buzadi. Ko‘pincha bu holat stress bilan ham bog‘liq bo‘ladi. Bola yetarlicha uxlamasa, ertasi kuni charchoq va asabiylik paydo bo‘ladi.

8. Semizlik

Texnologik qurilmalar bolalarni uzoq vaqt bir joyda tinch o‘tirishga majbur qilgani uchun ota-onalarga qulaydek tuyuladi. Ammo aynan shu harakatsizlik bolalar orasida semizlikning asosiy sabablaridan biridir. Kam harakat qilish vazn ortishiga olib keladi va bu bilan birga boshqa sog‘liq muammolari ham paydo bo‘lishi mumkin.

9. Immunitetning zaiflashishi

Bundan tashqari, telefon va planshetlar juda ko‘p mikroblarni o‘zida to‘playdi. Aniqlanishicha, deyarli barcha telefonlarda bakteriyalar mavjud bo‘lib, ayrimlari hatto xavfli hisoblanadi. Bunday mikroblar qurilmadan qurilmaga, boladan bolaga oson o‘tadi. Natijada immunitet zaiflashib, bolalar tez-tez kasal bo‘la boshlaydi. Shu sabab ekranlardan foydalanishni nazorat qilish va gigiyenaga e’tibor berish juda muhim.

Elektron qurilmalardan haddan tashqari foydalanish saratonga olib keladimi?

Ko‘pchilikni “ Elektron qurilmalardan ko‘p foydalanish saratonga olib keladimi?”, degan savol qiziqtiradi. Hozircha bunga aniq javob yo‘q. Olimlar bunday bog‘liqlikni tasdiqlaganicha yo‘q, lekin saraton kasalligi yillar davomida rivojlanishini hisobga olsak, bu boradagi tadqiqotlar hali yakuniy xulosa emasligini aytishmoqda.

Shu sabab mutaxassislar ehtiyot chorasi sifatida ayrim tavsiyalarni beradi. Masalan, telefonni juda yaqin tutmaslik, kamida 20 santimetr masofada ishlatish va uni uzoq vaqt davomida qo‘llamaslik tavsiya etiladi. Bu oddiy qoidalar nurlanish ta’sirini kamaytirishga yordam berishi va sog‘liqni asrash uchun foydali bo‘lishi mumkin.

Texnologiyani to‘g‘ri ishlatadigan bolalar uchun foydali odatlar

Agar bolalarga texnologiyadan to‘g‘ri foydalanishni o‘rgatsak, hammasi joyiga tushadi. Eng muhimi, kuniga ikki soatlik me’yorni unutmaslik kerak. Shunda bolalar ham texnologiyadan foyda ko‘radi, ham sog‘lig‘iga zarar yetmaydi. O‘yinlar o‘rniga harakatni kuzatadigan ilovalar, diqqatni jamlash yoki tinchlanishga yordam beradigan dasturlarni tanlash ham yaxshi yechim bo‘lishi mumkin.

Texnologiya o‘zi yomon emas, aksincha to‘g‘ri ishlatilsa foydali vositaga aylanadi. Ota-onalar esa bu jarayonda katta rol o‘ynaydi. Vaqt chegaralarini belgilash, bolaning yoshiga mos jismoniy mashg‘ulotlar topish va qulay sharoit yaratish orqali ko‘p narsaga erishish mumkin.

Bolalarni ko‘proq tashqarida bo‘lishga undash juda muhim. Ochiq havoda yurish ko‘z salomatligini asraydi, semizlikning oldini oladi va bolani gadjetlardan chalg‘itadi. Harakatli hayot tarzi nafaqat tanani, balki kayfiyatni ham ko‘taradi.

Telefon va kompyuterda keraksiz vaqtni kamaytirish ham foydali. Oldindan kelishilgan qoidalar bo‘lsa, qurilmani o‘chirish vaqti kelganda bahslar kamroq bo‘ladi. Shu bilan birga, har 30–40 daqiqada ko‘zlarga qisqa tanaffus berish kerak. Uzoqqa qarash, yashil ranglarga boqish yoki ko‘zlarni yumib turish ko‘zlarni dam oldiradi.

Harakatni ham unutmaslik lozim. Qo‘llar dam olishi, cho‘zilish mashqlari bajarilishi va vaqti-vaqti bilan o‘rindan turib yurish qon aylanishini yaxshilaydi. Kompyuter oldida ishlaganda esa stol va stul bolaning bo‘yiga mos bo‘lishi kerak. Qulay o‘tirish va qurilmalarni muloyim ishlatish ortiqcha zo‘riqish va jarohatlarning oldini oladi.

Kompyuterdan foydalanishda to‘g‘ri o‘tirish holati qanday bo‘lishi kerak?

Kompyuterda ishlaganda to‘g‘ri o‘tirish juda muhim. Ekran ko‘z darajasida yoki biroz pastroqda bo‘lsa yaxshi bo‘ladi. Yorug‘lik yuzga yoki ekranga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushmasligi kerak, aks holda ko‘z tez charchaydi.

Klaviatura shunday joylashsin-ki, bilaklar polga deyarli parallel bo‘lsin, tirsaklar esa yon tomonda erkin tursin. Qulay, belni to‘g‘ri ushlab turadigan stul tanlash ham katta ahamiyatga ega. Oyoqlar polga to‘liq tegib turgani yaxshi, kerak bo‘lsa oyoq qo‘yiladigan taglikdan foydalanish mumkin. Sichqoncha klaviaturaga yaqin bo‘lsin va uni ishlatganda faqat bilakni emas, butun qo‘lni harakatlantirish odat qilinsin.

Bolalarning kechasi yetarlicha uxlayotganiga ham e’tibor berish kerak. Mutaxassislar uxlashdan kamida bir soat oldin telefon yoki boshqa qurilmalardan foydalanmaslikni tavsiya qiladi. Bu uyquni tinch va sifatli qiladi.

Bolalarni atrof-muhitga ham diqqat bilan qarashga o‘rgatish muhim. Qurilmalar eng kuchli chalg‘ituvchi omillardan biri bo‘lib, ayniqsa yo‘lda xavfli bo‘lishi mumkin. Uyda ham telefon yoki planshetga berilib ketib, bola o‘tkir burchakka urilib ketishi yoki issiq ovqat ko‘tarib kelayotgan odamga to‘qnashib ketishi mumkin. Shu sabab xavfsizlik har doim birinchi o‘rinda bo‘lishi kerak.

Yuzma-yuz muloqotni ko‘proq rag‘batlantirish ham foydali. Do‘stlar va oila a’zolari bilan jonli suhbat bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi va ularni ochiqroq qiladi. Ota-onalar esa o‘z texnologiya odatlari haqida bolalar bilan gaplashib, foydali maqolalarni ulashishi va yangi, qiziqarli mashg‘ulotlarni birga sinab ko‘rishi mumkin.