Dunyoda har yili 800 ming bemor noto‘g‘ri tashxis sabab nogiron bo‘lib qoladi yoki vafot etadi

Yurak xurujlarining 2%, insultlarning 18%, o‘pka saratonining 23% noto‘g‘ri tashxis natijasidir. Bu raqamlar bemorlarga qo‘yilgan xato tashxislar naqadar xavfli ekanini ko‘rsatadi. Tibbiyotning zamonaviy rivojlanishiga qaramay, bugungi kunda ham ko‘plab shifokorlar aniq tashxis qo‘yishda qiynalmoqda. Bunga sabab – bilim va axborotga yetarlicha ega emaslik, eskirgan dori vositalaridan foydalanish va zamonaviy protokollardan bexabarlikdir.

Pandemiya davri tibbiyotdagi zaiflikni fosh qildi

COVID-19 pandemiyasi davrida nafaqat insoniyat, balki sog‘liqni saqlash tizimi ham jiddiy sinovdan o‘tdi. Aynan shu davrda shifokorlarning zamonaviy ilm-fandan qanchalik orqada ekanligi yaqqol sezildi.

O‘sha paytda Milliy TV kanalida efirga uzatilgan “Tez yordam” ko‘rsatuvi minglab odamlarning hayotini saqlab qolishda muhim rol o‘ynadi. Toshkentdagi eng yirik shifokorlar guruhi – immunolog Azizaxon Xo‘jayeva va epidemiolog Dildora Sekler har kuni to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirda bemorlarning savollariga javob berib, ularga oddiy, tushunarli tilda nima qilish va nima qilmaslik kerakligini tushuntirishdi.

Ko‘rsatuvning boshlovchisi esa telekanal asoschisi Komil Allamjonov bo‘ldi. Sababi oddiy – jamoaning katta qismi kasallik tufayli yotib qolgan, qolganlar esa og‘ir ish yukini ko‘tarishga majbur edi.

Aynan pandemiya davrida ko‘plab shifokorlarning bilim yetishmovchiligi aniq bo‘ldi. Ular zamonaviy tibbiyot protokollarini o‘qimaydi, tibbiyot yangiliklarini kuzatmaydi va ilg‘or texnologiyalardan foydalanmaydi. Natijada esa bemorlarning hayoti xavf ostida qolmoqda.

ChatGPT bilan ilk tajribalar

Shifokorlar orasida sun’iy intellektdan foydalanish bo‘yicha turli qarashlar mavjud. Azizaxon Xo‘jayeva dastlab ChatGPT nima ekanini bilmasdi. Ammo u bilan tanishgach, uni o‘z amaliyotida sinab ko‘rdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bu vosita tezkor maslahat berishi, tahlil natijalarini bir necha soniyada baholashi va turli tashxis variantlarini taqdim etishi mumkin. Keyinchalik u Facebook’dagi “Toshkent shifokorlari” guruhida ChatGPT’dan olgan javoblarini ulashib, hamkasblariga yangi texnologiyalar haqida ma’lumot bera boshladi.

Biroq sun’iy intellektga tayanishning xavfi ham yo‘q emas. Hikmat Pulatov ushbu guruhda quyidagi savollarni o‘rtaga tashladi:

• Shifokorlar sun’iy intellektdan foydalanadimi?
• Bu ularning ishini osonlashtiradimi yoki tashxis qo‘yishda aniqroq qaror qabul qilishga yordam beradimi?
• Sun’iy intellekt beradigan javoblar qanchalik aniq va foydali?

Javoblar ko‘p bo‘lmadi, aksincha, shifokorlardan shaxsiy xabarlarda “ChatGPT nima?” deb so‘rovlar kelib tushdi. Shu sababli, AI imkoniyatlari haqida shifokorlar o‘rtasida xabardorlikni oshirish zarur.

Sun’iy intellekt yordamchimi yoki xato qilishga sabab?

Ba’zi mutaxassislar AI tibbiy jarayonda vaqtni tejaydi deb hisoblaydi. Masalan, oftalmolog Nozima Nasriddinova quyidagilarni aytadi:

“AI diagnostikani tezlashtirishi va skrining jarayonida yordam berishi mumkin, lekin u shifokorning fikrlash qobiliyatini to‘liq almashtira olmaydi. Sun’iy intellekt ba’zan noto‘g‘ri natijalar berishi mumkin, shuning uchun barcha javoblarni tekshirish lozim”.

Epileptolog Nodira To‘ychiyeva esa DocSplain kabi maxsus tibbiy dasturlardan foydalanadi. Uning fikricha, agar bemor simptomlari standart klinik tasvirga mos kelmasa, AI yordam bera oladi, lekin sun’iy intellektdan foydalanish uchun shifokor o‘zi aniq va to‘g‘ri ma’lumot kiritishi kerak.

Yangi texnologiyalar tahdidlari

Sun’iy intellektga haddan tashqari ishonish xavfli bo‘lishi mumkin. AI hali ham ba’zi xatolarga yo‘l qo‘yadi va ko‘p hollarda yangilangan tibbiy ma’lumotlardan bexabar bo‘lishi mumkin. Eng katta xavf shundaki, odamlar shifokorga bormasdan, faqat AI maslahatiga tayanib o‘zlariga tashxis qo‘ya boshlashlari mumkin.

Shuning uchun ChatGPT har doim foydalanuvchilarga “shifokorga murojaat qilish shart” ekanini eslatib turadi. Bu AI yaratuvchilari tomonidan tibbiyot xatolari uchun javobgarlikni cheklash maqsadida joriy qilingan mexanizmdir.

Ammo bu muammo aslida yangilik emas. Tibbiyot tarixida har doim ikki xil shifokor bo‘lgan: yaxshi mutaxassis va “sharlatan”. Yaxshi shifokor sun’iy intellekt yordamidan unumli foydalanadi, yomon shifokor esa unga ham tayanolmaydi.

Sun’iy intellektdan qanday to‘g‘ri foydalanish kerak?

Sun’iy intellektdan samarali foydalanish uchun unga to‘g‘ri yondashish lozim. ChatGPT yoki boshqa AI tizimlariga berilgan birinchi savol odatda soddalashtirilgan va umumiy javob bilan cheklanadi. Shu sababli, aniq va chuqurroq izlanish talab qilish orqali sun’iy intellektning javoblarini yanada mukammallashtirish mumkin.

Bundan tashqari, AI tizimlariga aniq rol berish muhim. Masalan, agar tibbiy maslahat olayotgan bo‘lsangiz, “Sen 20 yillik tajribaga ega kardiologsan. Javoblaring aniq va ilmiy asoslangan bo‘lsin” kabi yo‘riq berish natijani ancha yaxshilaydi.

Shuni unutmaslik kerakki, sun’iy intellekt hamisha tekshirib turilishi lozim. Tibbiyot sohasida doimiy ravishda yangi tadqiqotlar paydo bo‘ladi, va AI tizimlari ularga har doim ham darhol moslasha olmaydi. Shu bois, har qanday maslahat yoki tavsiyani qabul qilishdan oldin, uni qo‘shimcha ravishda tekshirish va boshqa manbalar bilan solishtirish tavsiya etiladi.

Tibbiyotdagi tashxis xatolari haqida dahshatli statistikalar

Dunyoda har yili 800 ming bemor noto‘g‘ri tashxis sababli nogiron bo‘lib qoladi yoki vafot etadi. Har 4-bemor noto‘g‘ri tashxis tufayli jonlantirish bo‘limiga tushadi. Tashxisdagi xatoliklar sababli 2% yurak xurujlari, 18% insultlar va 23% o‘pka saratoni holatlari noto‘g‘ri davolanadi.

O‘zbekiston bo‘yicha ma’lumotlar

O‘zbekistonda nogironligi bor shaxslar soni rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra aniq belgilangan bo‘lsa-da, asl holat bundan farq qilishi mumkin. 2022-yil holatiga ko‘ra, mamlakatda 845 ming kishi rasman nogiron deb tan olingan, bu esa umumiy aholi sonining 2,3%ini tashkil etadi. Biroq Jahon banki tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi rasmiy statistikadan ancha farqlanadi. Ularning hisob-kitoblariga ko‘ra, O‘zbekistonda 13,5% aholi turli darajadagi nogironlikka ega, ammo ularning aksariyati rasmiy ro‘yxatga olinmagan. Bu tafovut tibbiy diagnostika va statistikada jiddiy muammolar borligini ko‘rsatadi.

Kelajak allaqachon shu yerda

ChatGPT rentgen suratlarini o‘qiy oladi, PDF-fayllarni tahlil qiladi va tibbiy tadqiqotlarni tarjima qilib bera oladi. Hikmat Pulatov esa ushbu texnologiya asosida shifokorlar uchun o‘zbek tilida maxsus chatbot yaratdi.

Ammo shifokorlarning asosiy qadriyatlari o‘zgarishsiz qoladi: tajriba, bilim va klinik tafakkur hamon eng muhim omillar bo‘lib qolmoqda. Sun’iy intellekt – bu kuchli vosita, lekin uni tushunib va ehtiyotkorlik bilan ishlatish lozim.