2024-yilda O‘zbekiston xalqaro ijtimoiy-iqtisodiy reytinglarda dunyo miqyosida qaysi o‘rinlarni egalladi?

O‘zbekiston Respublikasi xalqaro maydondagi iqtisodiy va ijtimoiy muvaffaqiyatlarini namoyon etishda davom etmoqda. Xalqaro reyting va indekslar bo‘yicha mamlakatimiz 2024-yilda bir qator muhim natijalarni qo‘lga kiritdi. Quyida ushbu ko‘rsatkichlar va ularning mazmuni batafsil keltirilgan.

Elektron hukumatni rivojlantirish indeksi

2024-yilgi Elektron hukumatni rivojlantirish indeksida jami 193 davlat ishtirok etdi. Reytingning eng yuqori uch o‘rnini Daniya (1-o‘rin, 0.9758 ball), Janubiy Koreya (2-o‘rin, 0.9702 ball) va Finlandiya (3-o‘rin, 0.9645 ball) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 24-o‘rinda (0.9009 ball) joylashib, mintaqada elektron hukumat rivoji bo‘yicha yetakchi bo‘ldi. O‘zbekiston 63-o‘rinni (0.7999 ball) va Qirg‘iziston 78-o‘rinni (0.7316 ball) egalladi. Shuningdek, Tojikiston 123-o‘rinni (0.5606 ball), Turkmaniston esa 145-o‘rinni (0.4757 ball) egallab, mintaqadagi eng past ko‘rsatkichlarni qayd etdi.

Reytingning eng past o‘rinlariga Somali (191-o‘rin, 0.1759 ball), Eritreya (192-o‘rin, 0.1625 ball) va Janubiy Sudan (193-o‘rin, 0.1503 ball) joylashdi. Ushbu ko‘rsatkichlar davlatlarning elektron hukumatni rivojlantirish borasidagi muvaffaqiyatlari va imkoniyatlari o‘rtasidagi katta tafovutni yaqqol namoyish etmoqda.

Statistik samaradorlik ko‘rsatkichlari

2024-yilda Jahon banki tomonidan e’lon qilingan Statistik samaradorlik ko‘rsatkichlari reytingida jami 186 davlat ishtirok etdi. Reytingda dunyo bo‘yicha birinchi uch o‘rinni Shvetsiya (1-o‘rin), Daniya (2-o‘rin) va Niderlandiya (3-o‘rin) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 62-o‘rinni egallab, mintaqada yetakchi o‘rinni band etdi. O‘zbekiston 78-o‘rinda, Qirg‘iziston 105-o‘rinda, Tojikiston 123-o‘rinda joylashdi. Turkmaniston esa 145-o‘rinda qayd etilib, mintaqaning so‘nggi pog‘onasida turdi.

Reytingning eng past o‘rinlarini Somali (184-o‘rin), Janubiy Sudan (185-o‘rin) va Eritreya (186-o‘rin) egalladi.

Logistika samaradorligi indeksi

2024-yilda Jahon banki tomonidan tuzilgan Logistika samaradorligi indeksida jami 139 davlat ishtirok etdi. Bunda dunyo bo‘yicha birinchi uch o‘rinni Singapur, Finlyandiya va Germaniya egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 83-o‘rinda (2.7 ball), O‘zbekiston 99-o‘rinda (2.6 ball), Qirg‘iziston 108-o‘rinda (2.5 ball) va Tojikiston 114-o‘rinda(2.4 ball) joylashgan bo‘lsa, Turkmaniston 126-o‘rinni (2.3 ball) egalladi.

Eng past o‘rinlarni Somali (137-o‘rin, 2.0 ball), Eritreya (138-o‘rin, 1.9 ball) va Janubiy Sudan (139-o‘rin, 1.8 ball) egalladi.

Barqaror rivojlanish maqsadlari indeksi

2024-yilda e’lon qilingan Barqaror rivojlanish maqsadlari indeksida (SDG Index) jami 193 davlat baholandi. Reytingda dunyo miqyosida yetakchilikni Finlandiya (1-o‘rin, 86.4 ball), Shvetsiya (2-o‘rin, 85.7 ball) va Daniya (3-o‘rin, 85.0 ball) qo‘lga kiritdi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 62-o‘rinni egallagan bo‘lsa, O‘zbekiston 81-o‘rinni band etib, barqaror rivojlanish yo‘lida o‘z pozitsiyasini mustahkamlashda davom etmoqda. Qirg‘iziston 96-o‘rinda, Tojikiston 120-o‘rinda, Turkmaniston esa 129-o‘rinda joylashgan.

Reytingning eng past o‘rinlarini Janubiy Sudan (164-o‘rin, 40.1 ball), Markaziy Afrika Respublikasi (165-o‘rin, 44.2 ball) va Chad (166-o‘rin, 45.1 ball) egalladi. Ushbu natijalar davlatlarning barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish darajasida jiddiy farqlar borligini ko‘rsatmoqda.

Iqtisodiy erkinlik indeksi

O‘tgan yili e'lon qilingan Iqtisodiy erkinlik indeksida jami 184 davlat baholandi. Dunyo bo‘yicha birinchi uch o‘rinni Singapur (1-o‘rin, 83.5 ball), Shveytsariya (2-o‘rin, 83.0 ball) va Irlandiya (3-o‘rin, 82.6 ball) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston iqtisodiy erkinlik bo‘yicha 59.5 ball bilan yetakchilik qildi. O‘zbekiston 57.2 ball to‘plab yaxshi ko‘rsatkich qayd etdi, Qirg‘iziston esa 58.0 ball bilan biroz yuqoriroq o‘rinni egalladi. Tojikiston 55.0 ball bilan keyingi o‘rinda joylashgan bo‘lsa, Turkmaniston 46.5 ball bilan mintaqaning eng past natijasini qayd etdi.

Reytingning eng quyi pog‘onalarini dunyo miqyosida Venesuela (25.2 ball), Kuba (28.1 ball) va Shimoliy Koreya (3.0 ball) egalladi.

Inson taraqqiyoti indeksi

2024-yilda e'lon qilingan Inson taraqqiyoti indeksida (Human Development Index) jami 191 davlat baholandi. Reytingning eng yuqori uch o‘rnini Shveytsariya (1-o‘rin, 0.962 ball), Norvegiya (2-o‘rin, 0.961 ball) va Islandiya (3-o‘rin, 0.959 ball) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 56-o‘rin (0.811 ball) bilan mintaqaning eng yuqori ko‘rsatkichini qayd etdi. O‘zbekiston 101-o‘rinni (0.727 ball) egallab, barqaror rivojlanish yo‘lida oldinga siljishda davom etmoqda. Turkmaniston 111-o‘rinda (0.715 ball), Qirg‘iziston 118-o‘rinda (0.692 ball), Tojikiston esa 122-o‘rinda (0.685 ball) joylashgan.

Reytingning eng quyi pog‘onalarini Janubiy Sudan (189-o‘rin, 0.385 ball), Markaziy Afrika Respublikasi (190-o‘rin, 0.367 ball) va Niger (191-o‘rin, 0.354 ball) egalladi. Ushbu davlatlar ko‘pincha iqtisodiy va siyosiy beqarorlik tufayli past natijalarni qayd etmoqda.

Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi

2024-yildagi Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksida (Competitive Industrial Performance Index) jami 153 davlat baholandi. Reytingda dunyo miqyosida birinchi uch o‘rinni Germaniya (1-o‘rin), Xitoy (2-o‘rin) va AQSh (3-o‘rin) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 69-o‘rinni egallagan bo‘lsa, O‘zbekiston 87-o‘rinda joylashdi. Qirg‘iziston 109-o‘rinda, Tojikiston 123-o‘rinda, Turkmaniston esa 131-o‘rinda qayd etilgan bo‘lib, mintaqaning keyingi rivojlanish imkoniyatlari katta ekanini ko‘rsatmoqda.

Reytingning eng quyi pog‘onalarini Gvineya-Bisau (151-o‘rin), Eritreya (152-o‘rin) va Janubiy Sudan (153-o‘rin) egalladi. Ushbu davlatlar sanoat rivojlanishidagi jiddiy muammolarga duch kelmoqda va xalqaro bozorga chiqish imkoniyatlari cheklangan.

Global innovatsion indeks

2024-yilda e'lon qilingan Global innovatsion indeksida (Global Innovation Index) jami 133 davlat ishtirok etdi. Reytingning eng yuqori uch o‘rnini Shveytsariya (1-o‘rin), Shvetsiya (2-o‘rin) va AQSh (3-o‘rin) egalladi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 79-o‘rinni egallab, mintaqada innovatsion rivojlanish bo‘yicha yetakchi o‘rinni egalladi. O‘zbekiston 82-o‘rinda joylashib, mintaqaning ikkinchi o‘rnini band etdi. Qirg‘iziston 94-o‘rinni, Tojikiston 103-o‘rinni va Turkmaniston esa 110-o‘rinni egallab, bu borada hali rivojlanish uchun salohiyat mavjudligini ko‘rsatdi.

Reytingning eng quyi pog‘onalarini Yaman (131-o‘rin), Gvineya (132-o‘rin) va Sudan (133-o‘rin) egalladi.

Ma’lumot uchun, Global innovatsion indeksi davlatlarning ilmiy-tadqiqot faoliyati, texnologik taraqqiyot va innovatsiyalarni iqtisodiyotga integratsiya qilish qobiliyatini baholaydi. Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston yetakchi bo‘lsa-da, mintaqaning barcha davlatlarida innovatsion rivojlanishni yanada jadallashtirish uchun katta imkoniyatlar mavjud. O‘zbekiston bu yo‘nalishda oldinga intilib, mintaqaning muhim o‘yinchilaridan biriga aylanishda davom etmoqda.

Xalqaro investitsiya xavfini tasniflash tizimi

2024-yilda e’lon qilingan Xalqaro investitsiya xavfini tasniflash tizimida (IH Risk Classification System) davlatlar xavf darajasi bo‘yicha 1 dan 7 gacha bo‘lgan guruhlarga ajratildi. Eng past xavf darajasiga ega bo‘lgan davlatlar 1-guruhga kiradi, ular orasida AQSh, Germaniya va Shveytsariya kabi iqtisodiy jihatdan barqaror davlatlar joylashgan.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 5-guruhga kirib, mintaqaning eng past xavf ko‘rsatkichiga ega davlati sifatida ajralib turdi. O‘zbekiston va Turkmaniston 6-guruhga kiritildi, bu esa ularning o‘rtacha xavf darajasini ko‘rsatadi. Qirg‘iziston va Tojikiston esa 7-guruhga, ya'ni yuqori xavfli davlatlar qatoriga kiradi, bu esa ulardagi investitsiya risklarining yuqori ekanligini bildiradi.

Reytingning eng yuqori xavfli davlatlari orasida Somali, Janubiy Sudan va Venesuela joylashgan. Ushbu tasnif davlatlarning investitsiya muhitini baholaydi va siyosiy barqarorlik, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, to‘lov qobiliyati kabi omillarga asoslanadi. Bu tizim investorlar uchun qaysi davlatlar xavfsizroq yoki xavfliroq ekanini aniqlashda muhim vosita hisoblanadi. Markaziy Osiyo mintaqasida xavf darajasini pasaytirish uchun siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash zarur.

Ayollar, biznes va qonun indeksi

O‘tgan yil e’lon qilingan Ayollar, biznes va qonun indeksida (Women, Business and the Law Index) jami 190 davlat baholandi. Reytingning eng yuqori pog‘onasini Belgiya, Fransiya va Daniya egalladi. Ushbu davlatlar ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini qo‘llab-quvvatlovchi qonuniy sharoitlarni yaratishda mukammallikka erishib, maksimal 100 ball to‘pladilar va 1-o‘rinda joylashdilar.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida O‘zbekiston 82.5 ball bilan mintaqaviy yetakchiga aylandi. Qozog‘iston 75.6 ball, Qirg‘iziston 70.0 ball, Tojikiston 65.0 ball va Turkmaniston 61.3 ball bilan reytingda joy oldi

Reytingning eng past natijalarini Yaman (26.3 ball), Sudan (29.4 ball) va Qatar (32.5 ball) qayd etdi.

Ayollar, biznes va qonun indeksi davlatlarning ayollarning iqtisodiy imkoniyatlariga ta’sir qiluvchi qonunlarini baholab, 0 dan 100 gacha ball beradi. O‘zbekiston mintaqada yetakchi o‘rinni egallab, gender tenglik va iqtisodiy imkoniyatlarni yaxshilash yo‘lida muhim qadamlar tashlaganini namoyon etdi.

Suveren kredit reytinglari

2024-yilda Fitch Ratings va S&P Global Ratings tomonidan e'lon qilingan suveren kredit reytinglari davlatlarni kreditga layoqatlilik darajasi bo‘yicha turli toifalarga ajratdi.

Dunyo bo‘yicha eng yuqori reytingni AQSh va Germaniya oldi. Ikkala davlat ham Fitch Ratings tomonidan 'AAA' reytingiga sazovor bo‘ldi, bu esa eng yuqori darajadagi kredit ishonchliligini anglatadi. Ushbu reytinglar ushbu davlatlarning moliyaviy barqarorligi va investorlar uchun xavfsiz hudud ekanini tasdiqlaydi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston 'BBB' reytingi bilan yetakchilik qildi, bu uning qarz to‘lash qobiliyatining yuqori ekanligini ko‘rsatadi. O‘zbekiston 'BB-' reytingi bilan mintaqadagi o‘rtacha ko‘rsatkichni egalladi, bu esa ishonch darajasining o‘rtacha ekanini bildiradi. Qirg‘iziston 'B', Tojikiston 'B-', va Turkmaniston esa 'B+' reytinglarini oldi, bu davlatlarning qarz majburiyatlarini bajarish imkoniyati cheklanganligini ko‘rsatmoqda.

Eng past reytinglar Ukraina va Venesuela kabi davlatlarga berildi. Fitch Ratings ularga 'RD' (Restricted Default) reytingini taqdim etdi, bu esa ularning qarz to‘lovlarini bajarishda jiddiy qiyinchiliklarga duch kelayotganini bildiradi.