Ipak yo‘lining yo‘qolgan ikkita shahri O‘zbekiston tog‘laridan topildi

O‘zbekiston Milliy arxeologiya markazi 1-direktori Farhod Maqsudov, Vashington universiteti arxeologi Maykl Frachetti va boshqa olimlar rahbarligida olib borilgan tadqiqotga ko‘ra, arxeologlar O‘zbekistonning janubi-sharqida 2000 metrdan ortiq balandlikda Ipak yo‘lining yo‘qolgan ikkita shahri - To‘g‘onbuloq va Toshbuloqni topishdi.

Tadqiqot LiDAR uchuvchisiz lazer lokatori yordamida amalga oshirildi

Topilgan shaharlar Ipak yo‘li me’moriy merosini tushunishni o‘zgartirishi mumkin, chunki bu savdo yo‘llari uzoq vaqt davomida faqat pastqamlikdagi shaharlarni bog‘lagan deb hisoblangan. Tadqiqot LiDAR uchuvchisiz lazer lokatori yordamida amalga oshirildi, buning natijasida olimlar hududning uch o‘lchovli xaritalarini yaratishga va qadimiy me’morchilik obyektlari: devorlar, minoralar va istehkom inshootlarini aniqlashga muvaffaq bo‘lishdi.

Markaziy Osiyoning eng yirik shahri

Ilk bor 2011 va 2015-yillarda aniqlangan bu obyektlar birgalikda Ipak yo‘li asrlar savdo yo‘llarining (eramizning VI-XI asrlari) tog‘ chorrahalarida joylashgan baland tog‘ markazlarining o‘zaro bog‘liq geografiyasini ifodalaydi. Markaziy Osiyoda yirik shahar markazlari 6000-yildan ortiq vaqtdan beri ma’lum bo‘lsa-da, arxeologik jihatdan tasdiqlangan shaharlarning aksariyati dengiz sathidan 1000 m dan kam balandlikda joylashgan past daryo vodiylarida joylashgan. To‘g‘onbuloq asr Markaziy Osiyoning eng yirik va mashhur tog‘li shahri bo‘lib, dengiz sathidan 2000 metrdan ortiq balandlikda joylashgan.

Aholisining 3 foizdan kamrog‘i bunday balandlikda yashaydi

Ta’kidlanishicha, bugungi kunda sayyoramiz aholisining 3 foizdan kamrog‘i bunday balandlikda, atigi 1 foizga yaqini esa 2500 metrdan ortiq balandlikda, asosan And tog‘lari va Tibet platosida yashaydi. To‘g‘onbuloq va Toshbuloqda O‘rta Osiyodagi asr me’moriy rejalashtirishning umumiy xususiyatlari aks ettirilgan. Bu mustahkam qal’a yoki saroy bilan baland qal’a bo‘lib, pastki shahar - shahriston ustida joylashgan, odatda mudofaa devorlari bilan o‘ralgan. Shaharni rejalashtirish atrof-muhitning murakkab relyefini hisobga olgan holda loyihalashtirilgan bo‘lib, u tabiiy himoya uchun yoki shaharning o‘zida ma’lum funksiyalarni bajarish uchun ishlatiladi (masalan, metallarni eritish uchun yuqoriga ko‘tarilgan shamollardan foydalanish).

Hududlar nima uchun xizmat qilgan?

Ikkala shahar ham boy yaylovlar zonasida joylashgan. Bu markazlar, ehtimol, hayvonlar savdosi uchun muhim bozorlar bo‘lib xizmat qilgan, bu ham tog‘lik, ham tekislik jamoalari uchun qimmatli iqtisodiy faoliyat bo‘lgan. Biroq, eng muhim resurs temir rudasi hisoblanadi. Butun mintaqa temir konlariga boy bo‘lib, bu shaharlarni temir yoki po‘lat ishlab chiqarish va savdo qilishda asosiy shaharlarga aylantirgan. "Shu paytgacha asrlar Ipak yo‘lining baland tog‘li hududlari Sharq va G‘arb o‘rtasidagi aloqa uchun to‘siq yoki ko‘chmanchi dunyoning chekka hududlari sifatida qaralgan. Biroq, Tuganbuloq va Toshbuloqda hujjatlashtirilgan murakkab shahar infratuzilmasi ipak yo‘li gullab-yashnashining asrlarida (milodiy VI-X asrlar) tog‘ jamoalari o‘ziga xos siyosiy va iqtisodiy tizimlarni shakllantirgan ushbu chekka hududlarda urbanizatsiyaning rolini qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi," - deyiladi tadqiqotda.