Sanoat chiqindilari va transport gazlari Toshkent havosiga qanday ta’sir qilmoqda?

Jahon banki va O‘zbekiston Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan olib borilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, Toshkentda PM2.5 ifloslanishining eng yuqori darajasi qish mavsumiga, ayniqsa isitish mavsumiga to‘g‘ri keladi. Bu davrda havodagi zarrachalar konsentratsiyasi keskin oshib, aholi sog‘lig‘iga jiddiy tahdid soladi.

Havoning ifloslanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar

Toshkent shahri hududlarida uy-joy va tijorat binolarini isitish uchun ishlatiladigan yoqilg‘ilar havoga katta miqdorda zararli moddalar chiqarib, PM2.5 zarrachalarining keskin oshishiga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, qish oylarida isitish tizimlarining haddan tashqari yuklanishi natijasida havo sifatining yomonlashishi kuzatiladi. 

Bundan tashqari, Toshkentning geografik joylashuvi ham ifloslanishga ta’sir etuvchi muhim omillardan biridir. Sahrodan esadigan shamollar va quruq iqlim ta’siri chang va mayda zarrachalarning havoga ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi. Bu jarayon ayniqsa bahor va yoz oylarida kuchayib, shahar havosining sifatsizlanishiga olib keladi. Shamol orqali tashiladigan chang va zarrachalar jami ifloslanishning 36 foizini tashkil qilmoqda. 

Shahar infratuzilmasi va avtomobil transportining ko‘pligi ham havodagi zararli moddalar miqdorining ortishiga sabab bo‘luvchi muhim omillardandir. Eski dvigatelli mashinalarning ishlatilishi, tirbandliklar va yoqilg‘i sifatining pastligi transport chiqindilarining havoga ko‘p miqdorda tarqalishiga olib kelmoqda. Transport vositalari chiqindilari tarkibida azot oksidlari, uglerod oksidlari va zararli organik moddalar mavjud bo‘lib, bu shaharliklarning sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu omil umumiy ifloslanishning 16 foiziga teng. 

Sanoat korxonalari, ayniqsa metallurgiya, kimyo va boshqa ishlab chiqarish obyektlari ham havoning ifloslanishiga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Og‘ir sanoat 6 foiz, yengil sanoat esa 7 foiz miqdorida atmosferaga zararli moddalar chiqarib, ekologik vaziyatni og‘irlashtirayotgan omillar qatoriga kiradi. Zavod va fabrikalardan chiqayotgan sanoat chiqindilari havodagi zaharli gazlar miqdorini oshirib, havo sifatining pasayishiga sabab bo‘lmoqda. 

Shuningdek, chiqindilarni nazoratsiz yoqish va changning havoga ko‘tarilishi ham muhim muammolardan biridir. Aholining chiqindilarni tartibsiz yoqishi, sanoat korxonalarining chiqindilarni noto‘g‘ri utilizatsiya qilishi atmosferaga qo‘shimcha zarar yetkazmoqda. Bular jami ifloslanishning 7 foizini tashkil qiladi. 

Havoning ifloslanishini kamaytirish uchun ushbu omillarni nazoratga olish va ekologik toza texnologiyalarga sarmoya kiritish zarur. Transport tizimini modernizatsiya qilish, sanoat korxonalarining chiqindilarini kamaytirish va chiqindilarni utilizatsiya qilish bo‘yicha samarali choralar ko‘rish shahar havosining yaxshilanishiga yordam beradi. Toshkentning ekologik muammolari murakkab bo‘lishiga qaramay, muammolarni hal qilish uchun kompleks yondashuv talab etiladi.

Havoning ifloslanishini kamaytirish uchun qanday choralar kerak?

Havoning ifloslanishini kamaytirish va Toshkent havosining sifatini yaxshilash uchun mutaxassislar “yashil” texnologiyalar va ekologik loyihalarga sarmoya kiritish muhimligini ta’kidlamoqda. Atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalarni kamaytirish uchun kompleks choralar talab etiladi, chunki ifloslanishning asosiy manbalari turli sohalarga tegishli. 

Shahar hududlarida binolarni isitish tizimlari katta miqdorda zararli moddalarni havoga chiqaradi. Ayniqsa, qish mavsumida energiya iste’moli keskin oshib, bu atmosferaga qo‘shimcha yuk tushishiga olib keladi. Energiya samaradorligini oshirish orqali binolarni isitishda ekologik toza va samarali texnologiyalardan foydalanish ushbu muammoni kamaytirishga yordam beradi. 

Transport tizimi ham havoning ifloslanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Toshkent shahrida avtomobillarning ko‘pligi, ayniqsa eski dvigatelli mashinalarning ekspluatatsiyasi havoga zararli gazlarning chiqishini oshiradi. Elektr va gibrid transport vositalarini joriy etish, jamoat transportini rivojlantirish va yo‘llarni modernizatsiya qilish transport chiqindilarini kamaytirishga xizmat qiladi. 

Sanoat chiqindilari va changning havoga ko‘tarilishi yana bir muhim muammo hisoblanadi. Sanoat korxonalarining chiqindilarini tartibga solish va chiqindilarni yoqish amaliyotini kamaytirish orqali atmosferadagi zararli moddalar miqdorini pasaytirish mumkin. Shuningdek, shahar atrofi va sanoat hududlarida havo ifloslanishini minimallashtirish uchun chiqindi gazlarni filtratsiya qilish tizimlarini takomillashtirish zarur. 

Shaharning ekologik muhitini yaxshilashda ko‘kalamzorlashtirish ham katta ahamiyatga ega. Shahar atrofida o‘rmon massivlari yaratish, yashil hududlarni kengaytirish va daraxt ekish ishlari chang va karbonat angidrid miqdorini kamaytirishga yordam beradi. Yashil hududlarning ko‘payishi nafaqat ekologik barqarorlikni ta’minlaydi, balki aholi sog‘lig‘ini yaxshilashga ham xizmat qiladi. 

Toshkent havosining sifatini oshirish uchun kompleks yondashuv talab etiladi. Faqatgina individual choralar bilan emas, balki muammoni keng qamrovda hal etish orqali ijobiy natijalarga erishish mumkin. Ekologik toza texnologiyalarni joriy etish, sanoat va transport chiqindilarini nazorat qilish, yashil hududlarni ko‘paytirish – bularning barchasi shaharliklarning sog‘lig‘ini muhofaza qilish va yashash sharoitlarini yaxshilashga xizmat qiladi.