O‘zbekistonda aksiyadorlik jamiyatlar soni 680 taga yetdi

Oʻzbekistonda 2024-yil oktabr oyi boshida 680 ta aksiyadorlik jamiyati faoliyat koʻrsatmoqda, bu 2023-yilning shu davriga nisbatan 10 foizga koʻpdir. Bu haqda Qimmatli qogʻozlar markaziy depozitariysi matbuot xizmati xabar berdi.

Depozitariy ma’lumotlariga koʻra, AJlarning 334 tasi xorijiy ulushga ega boʻlib, ularning asosiy qismi – 99,2 foizi xorijiy yuridik shaxslarga, qolgan 0,8 foizi jismoniy shaxslarga tegishli hisoblanadi.

Aksiyadorlik jamiyati o‘zi nima?

Aksiyadorlik jamiyati daromad olish maqsadida tashkil etilgan yuridik tashkiloy hisoblanadi. Uning moliyaviy poydevori aksiyalar chiqarish va sotish orqali shakllanadi. Aksiyadorlar, ya’ni aksiyalarni sotib olgan shaxslar, jamiyatning mulkdorlari hisoblanadi va o‘z ulushlariga qarab dividend oladilar. Aksiyadorlik jamiyatlari ikki turga bo‘linadi:

Ochiq aksiyadorlik jamiyati (OAJ) — aksiyalari erkin sotiladi va sotib olinadi, aksiyadorlar soni cheklanmagan. Xohlagan yuridik yoki jismoniy shaxs aksiyador bo‘lishi mumkin.

Yopiq aksiyadorlik jamiyati (YAJ) — aksiyalari faqat ma’lum bir guruh ichida tarqatiladi, odatda ta’sischilar yoki ma’lum bir doira ichida sotiladi.

Aksiyadorlik jamiyatining afzalligi shundaki, u ko‘p kichik mablag‘larni jamlab, katta miqdordagi kapitalga aylantirish imkoniyatini beradi, bu esa yirik loyihalarni amalga oshirishga yordam beradi​.

Aksiyadorlik jamiyatlaridan davlat qanday manfaat ko‘radi?

Aksiyadorlik jamiyatlaridan davlatga bir nechta muhim foyda bor. Ulardan biri – oliya va kapitalni jalb qilish. Aksiyadorlik jamiyatlari katta miqdordagi mablag‘larni aksiyalar chiqarish orqali jalb qiladi. Bu jamiyatlarning davlat iqtisodiyotiga qo‘shadigan hissasi yirik korxonalar va loyihalarni amalga oshirish imkoniyatini beradi. Yirik moliyaviy resurslar mamlakat ichidagi sanoat va ishlab chiqarishni rivojlantiradi.

Shuningdek, Aksiyadorlik jamiyatlari ko‘p sonli ishchi kuchini jalb qiladi, bu esa davlatda ish bilan ta’minlash darajasini oshiradi. Shu bilan birga, xorijiy investorlar ishtirokida tashkil etilgan qo‘shma aksiyadorlik jamiyatlari yangi texnologiyalarni olib kiradi, bu esa ishchilar malakasini oshirishga yordam beradi. Shu bilan birga, aksiyadorlik jamiyatlari o‘z faoliyati davomida davlatga soliqlar to‘laydi. Bu soliqlar davlat budjetini to‘ldirishda va davlat xizmatlari, infratuzilma rivojlantirishda foydalaniladi.

Bundan tashqari, xorijiy investorlar aksiyadorlik jamiyatlarida qatnashib, o‘z investitsiyalarini olib kelishlari mumkin. Bu mamlakatga xorijiy sarmoya kiritilishi va iqtisodiyotning global bozorga integratsiyalashuviga yordam beradi​.

Qimmatli qog‘ozlar chiqarilish hajmi 22,9 trillion so‘mga oshgan

O‘zbekiston 2023-yilda aksiyadorlik jamiyatlaridan sezilarli miqdorda foyda ko‘rgan. Xususan, qimmatli qog‘ozlar chiqarilish hajmi 22,9 trillion so‘mga oshgan. Bundan tashqari, davlat aksiyadorlik jamiyatlari orqali soliqlar va dividendlardan ham daromad olgan. Masalan, “O‘zmetkombinat” kabi yirik korxonalar oddiy aksiyalar uchun har bir aksiya bo‘yicha 683,35 so‘m dividend to‘lagan. Bu kabi to‘lovlar davlat budjetiga ham sezilarli daromadda hissa qo‘shgan.

Shuningdek, davlat ulushi mavjud aksiyadorlik jamiyatlarining ustav fondi va aktivlari davlat uchun qo‘shimcha daromad manbai bo‘lmoqda. Davlat ulushi mavjud aksiyadorlik jamiyatlarining umumiy aktivlari hajmi ham yil davomida ortib borgan, bu davlatning aksiyadorlik jamiyatlari orqali ko‘rgan foydasini yanada oshirgan.

O‘zbekistondagi eng yirik AJlar

O‘zbekistondagi eng yirik aksiyadorlik jamiyatlari bir necha sanoat va moliya sohalarida faoliyat ko‘rsatadi. Ular orasida quyidagilar eng katta va ta’sirli hisoblanadi:

·       “O‘zmetkombinat” AJ: Metallurgiya sohasida yirik o‘yinchi bo‘lib, davlatga katta iqtisodiy foyda keltiradi. Ushbu jamiyat yiliga milliardlab so‘mlik mahsulot ishlab chiqaradi va aksiyadorlar uchun ham dividend to‘laydi​.

·       “Qizilqumsement” AJ: O‘zbekistonning yetakchi sement ishlab chiqaruvchisi bo‘lib, qurilish materiallari sektorida katta ahamiyatga ega. Ushbu aksiyadorlik jamiyati yirik ishlab chiqarish quvvatlari bilan ajralib turadi va iqtisodiy natijalarini muntazam oshirib bormoqda.

·       “Kvarts” AJ: O‘zbekistondagi yirik shisha ishlab chiqaruvchilardan biri bo‘lib, turli mahsulotlar ishlab chiqaradi. Jamiyat so‘nggi yillarda ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishga harakat qilmoqda, ammo moliyaviy natijalari aralash bo‘lgan​.

·       “Kapital Sug‘urta” AJ: Moliya sektorida sug‘urta kompaniyasi bo‘lib, aksiyadorlari uchun barqaror daromad manbai hisoblanadi. U birjada eng ko‘p aksiyalari sotilgan kompaniyalardan biri bo‘lib, bozor o‘yinchilaridan katta qiziqish uyg‘otgan.